۲۸ سال با ردپای غول BSD و یک پایان

به گزارش پیوست، وقتی صحبت از سیستم‌ عامل‌های متن‌باز به میان می‌آید، اغلب یاد لینوکس و توزیع‌های مختلف آن می‌افتیم؛ اما این در حالی‌ست که پیدایش خانواده یونیکس به حدود دو دهه پیش از آمدن لینوکس برمی‌گردد. سال‌ها قبل از توسعه لینوکس، سیستم‌‌عامل‌هایی متولد شدند که شاید امروزه به اندازه «اوبونتو»، «دبیان»، «رد هت» و دیگر توزیع‌های لینوکس مشهور نباشند اما نه تنها هنوز زنده و فعالند بلکه به گفته مهندسان سیستم، امن‌تر بوده و معماری بهتری هم دارند. سیستم‌عامل‌هایی از خانواده BSD به نام Free BSD که امروزه ردپای‌شان در بزرگ‌ترین کمپانی‌های جهان دیده می‌شود.

دریافت مجوز از AT&T و تولد BSDها

می‌توان گفت که داستان تولد BSDها تا حدی در نام‌شان مخفی شده است؛ «Berkeley Software Distribution» یا توزیع نرم‌افزار برکلی. در واقع ماجرا به دانشگاه برکلی برمی‌گردد؛ سرگذشت BSDها حاکی از آن است که دانشگاه برکلی، مجوز سورس‌کد یونیکس را از شرکت AT&T دریافت کرد، تعدادی از دانشجویان این دانشگاه این کد را توسعه دادند و در نهایت BSD توسط بیل جوی در سال 1976 بنیان گذاشته شد.

اما اگر از وقایعی که تا حدود دو دهه پس از آن سبب توسعه BSD اولیه شدند، عبور کنیم؛ بر اساس روایت جردن هابارد، یکی از بنیان‌گذاران Free BSD، این پروژه بر پایه «386BSD» (نسخه تکمیل‌شده Net-2، دومین توسعه BSD) در اوایل سال 1993 ایجاد شد.

به گفته هابارد، کشمکش‌هایی در این میان به عدم همکاری بیل جوی با پروژه منجر شد؛ از این رو توسعه‌دهندگان تصمیم گرفتند تا بدون حمایت جوی به کار ادامه دهند و نهایتا نام «Free BSD» توسط دیوید گرینمن بر آن گذاشته شد.

آغاز راه با اقبال خوبی برای Free BSD همراه بود، شرکتی به نام «والنات کریک» پذیرفت تا سی‌دی‌رام Free BSD را روی FTP و همچنین دیسک‌هایی پخش کند. این شرکت رایانه‌ای اینترنت پرسرعت هم در اختیار این پروژه قرار داد و دو تن از بنیان‌گذاران آن را نیز استخدام کرد.

«والنات کریک» علاوه‌بر این، Free BSD را روی سرویس‌دهنده‌های خود به‌کار گرفت، کتاب‌هایی را هم درباره آن منتشر کرد و همچنین به عنوان پشتیبان مالی کنفرانس‌های پروژه Free BSD نیز فعالیت کرد. به این ترتیب همکاری‌های این شرکت با پروژه به مرور افزایش پیدا کرد.

ماجرای سبقت لینوکس از BSDها

از سیر تکامل سیستم‌عامل‌های یونیکس پیداست که BSD رقیب کهنه‌کار لینوکس است، ضمن این‌که پروژه Free BSD به واسطه کمک‌های «والنات کریک» به نظر با اقبال خوبی هم مواجه شد؛ با این اوصاف چه چیز موجب شد تا لینوکس در میدان رقابت با BSDها، به لحاظ شهرت و میزان کامیونیتی، این پروژه را در سال‌های اخیر جا بگذارد؟

به سال 1992 برمی‌گردیم، پس از آن‌که شرکت BSDi فروش نسخه‌ای تجاری از Net-2 به نام BSD/OS  را آغاز کرد، AT&T ادعا کرد که کدهای یونیکس AT&T به صورت غیرمجاز در BSD/OS گنجانده شده و به این شکل پای BSDi به دادگاه کشیده شد. در نهایت کدهایی که AT&T وجود آن‌ها را غیرمجاز می‌دانست از BSD/OS حذف و کدهای 4.4BSD-Lite جایگزین آن‌ها شدند.

هر چند که در این ماجرا پای Free BSD به میان نیامده بود اما این پروژه هم برای جلوگیری از ایجاد کشمکش با AT&T به جای 386BSD، از کدهای 4.4BSD-Lite برای سیستم خود استفاده کرد. گفته می‌شود که این تغییرات روند BSDها را با وقفه‌ای همراه کرد که پس از آن سبب توسعه آرام‌تر آن‌ها شد.

علاوه‌بر این، شرایط موجود و ابهاماتی مبنی بر غیرقانونی بودن محصولات BSD، مشتریان را با تردیدهایی همراه کرد و سبب شد تا بعضا کاربران به سیستم‌عامل‌های دیگری کوچ کنند.

با این حال، نمودار حاصل از نظرسنجی reddit در ماه اکتبر 2020 نشان می‌دهد که بیشترین محبوبیت در خانواده BSD با 46.3 درصد به Free BSD و پس از آن با 40.5 درصد به OpenBSD تعلق دارد.

البته هنوز هم کمپانی‌های بزرگی مثل اپل، پلی‌استیشن، نتفلیکس، واتس‌اپ و … از Free BSD استفاده می‌کنند و این پروژه پویایی خود را حتی با وجود استفاده اقلیت از آن، از دست نداده و مدتی پیش آپدیت تازه‌ای از این سیستم‌عامل نیز منتشر شد.

مواردی که در بالا اشاره کردیم مهم‌ترین عاملی بود که راه را برای سبقت لینوکس از خانواده BSD باز کرد. البته برخی از ویژگی‌های سیستم عامل Free BSD نیز در کنار گذاشته شدن آن تاثیرگذار بوده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به ساپورت کمتر از سخت‌افزارها اشاره کرد، هر چند که این ویژگی در عین حال برای این پروژه مزیت هم به حساب می‌آید؛ چون افرادی که به سراغ این سیستم‌عامل می‌روند، اغلب ادمین سرورها هستند و سرورها از ویژگی‌های سخت‌افزاری استانداردی برخوردارند که به راحتی با Free BSD هم‌سان‌سازی می‌شوند.

نمودار توزیع خانواده سیستم‌عامل سوپر کامپیوترها در سال‌های 1993 تا 2019 نشان می‌دهد که تا سال 2000 نیاز بخش عمده سوپر کامپیوترها توسط خانواده یونیکس تامین می‌شدند؛ اما پس از دهه 00 در قرن جدید میلادی، لینوکس بازی را به نفع خود در دست می‌گیرد و از حدود سال 2015 سهم عمده سیستم‌عامل‌های سوپرکامپیوترها را به خود اختصاص می‌دهد. این روند تا سال 2019 ادامه پیدا می‌کند و تقریبا تمام سیستم‌عامل‌های سوپر کامپیوترها به لینوکس تغییر پیدا می‌کند.

حتی در ایران هم با وجود گرایش بیشتر به سیستم‌عامل‌های متن باز در سال‌های اخیر، پرس‌وجوها و برخی مشاهدات نشان می‌دهد که لینوکس از محبوبیت بیشتری برای شرکت‌ها برخوردار است.

تعطیلی انجمن سیستم عامل‌های BSD

نه در میان عموم کاربران اما در سال‌های اخیر علی‌رغم افزایش محبوبیت لینوکس، BSDها نیز طرفداران تازه‌ای در ایران پیدا کرده‌اند که ضمن استفاده از آن به توسعه این پروژه آزاد نیز کمک می‌کنند.

همزمان با توسعه فضای ابری در ایران و علاوه‌بر آن گرایش بیشتر به استفاده از حافظه‌های مجازی، افراد بیشتری به استفاده از سیستم عامل‌های BSD گرایش پیدا کرده‌اند، خصوصا به گفته برخی ادمین‌های کلادسرورها، آن‌ها نیز در سال‌های اخیر به استفاده از این گونه از سیستم عامل‌ها به دلیل ویژگی‌های حافظه مجازی و امنیت بالای آن راغب شده‌اند، هر چند که با این حال هنوز برخی شرکت‌های بزرگ در حوزه ابری مثل ابرآروان ترجیح می‌دهند که از لینوکس برای سرورهای خود استفاده کنند.

صفحه‌ای به عنوان انجمن سیستم‌عامل‌های BSD ازحدود دو سال پیش فعالیت خود را آغاز کرد؛ به نظر می‌رسد این انجمن نیز همانند BSDها با چالش‌هایی در راه خود مواجه بوده است. نهایتا هم انجمن سیستم‌عامل‌های BSD در ایران در ژانویه گذشته برای همیشه تعطیل شد.

با این حال پروژه آزاد خانواده BSD همچنان در جریان است، و به عقیده برخی طرفدارانش «Free BSD شاید شناخته‌شده نباشد اما قدرتمند و حرفه‌ای است.»