۹ آبان ۱۴۰۳
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی:
گوشی هوشمند نقش اتاق خواب را کمرنگ کرد
درست است که انسان اشیا را میسازد و تغییر میدهد اما تجربه اجتماعی ما با اشیا نشان میدهد که آنها نیز در جهانی موازی نه تنها خود که جهان ما را نیز متحول میکنند. بلوغ مییابند و با این بلوغ معنای زندگی انسان را در جماعت و تنهایی تحتالشعاع قرار میدهند. داستان سونی واکمن نیز همچون بسیاری دیگر از ابزارهای نوین ارتباطی روایتی چنین تحولخواه و متحولکننده دارد. روایتی که اگر ابتدای نخ تسبیحش به اقتدار فردیت و گریز از جمع متصل باشد، حضور اجتماعیاش آغازگر اشکال و مفاهیم تازهای از جمعگرایی شد که امروز آن نخ تسبیح را با سایر رسانههای نوین ارتباطی و آنچه شبکههای اجتماعی و حتی ارتباطی میدانیم گره زده است. عباس کاظمی آموزگار مطالعات فرهنگی است و این روزها عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی. کاظمی که چندی پیش در کتاب «امر روزمره در جامعه پساانقلابی» از زندگی اجتماعی اشیا گفته بود، با ما در این گفتوگو از تحولات و تاثیرات حضور ابزاری میگوید که تاریخ نشان داد بیش از یک دستگاه ساده پخش موزیک است. دستگاهی است که با خود معانی و تحولاتی را به همراه میآورد که در جهان امروزی اینستاگرام و توییتر نیز خوانشپذیر میشود.
تقریباً ۳۶ سال از حضور سونی واکمن گذشته است اما در شرایط فعلی شما آن را با شبکههای اجتماعی مقایسه کردهاید، چه شباهتی موجب مقایسه و شبیهسازی این دو با هم شده است؟ سونی واکمن به نظر من در عین حال که در تکنولوژیهای رسانهای نقطه تحول بود میتواند نقطه عطفی در تحلیل پدیدههای فرهنگی نیز تلقی شود. ما شاهد یکسری تحولات از دهه ۹۰ به بعد هستیم که با پدیده جهانی شدن گره میخورد. واکمن سونی بخشی از پدیده جهانی شدن محسوب میشود. در اصل پدیده جهانی شدن که از در دهه ۹۰ مطرح میشود با واکمن سونی به عنوان یکی از تکنولوژیهای رسانهای گره میخورد و از آنجا به بعد ما شاهد آن هستیم که همه چیز شکل جهانی پیدا میکند. از بعد تحلیل فرهنگی نیز دهه 90 نقظه عطف محسوب میشود چرا که در این دهه تحلیلگران فرهنگی و اجتماعی به این نتیجه رسیدند که آن مرزبندی نظریهپردازان فرهنگی از تفکیک حوزه خصوصی و عمومی دیگر معنادار نیست؛ یعنی مفاهیم جایی که تا آن زمان حوزه خصوصی تعریف میشد مثل خانه یا جای فراغت خلوت و مکان دیگری که حوزه عمومی تعریف میشد مثل خیابان یا پارک و میدان تغییر کرده است. در اصل واکمن کاری کرد که مرزبندی زیر سوال برود. کسانی پیدا شدند که با هدفون داخل گوششان چیزهایی گوش میکردند که برای مردم عجیب بود. چیزهایی در فضای عمومی وجود داشت که مردم نمیدانستند آن چیزها چیست و چه معنایی دارد؛ پس اولین قواعدی که در دهه ۹۰ در انگلیس و جاهای دیگر در این زمینه تدوین شد این بود که مردم حق دارند در چه مکانهایی از واکمن استفاده کنند یا نکنند. درست همان چیزی که ما در مورد گوشی هوشمند و استفاده از شبکههای اجتماعی هنگام رانندگی یا حرکت کردن میگوییم. نکتهاش این بود که مردم انگار وارد جهانی ناشناخته میشدند، جهانی...