یک سالِ «شاد» گذشت

به گزارش پیوست، این روزها یک سال از راه‌اندازی شبکه آموزشی دانش‌آموزان، «شاد» می‌گذرد؛ روزهایی که برای این شبکه نوظهور نه کم‌چالش بود و نه کم‌حاشیه.

با آمدن «شاد» به طور رسمی پای کلاس‌های درس به تلفن همراه باز شد، این پلتفرم که در آغاز با آمدنش دانش‌آموزان و معلمان را به‌واسطه وجود یک بستر یک‌پارچه به‌راستی شاد کرد اما به سرعت با مسائل و حاشیه‌هایی مواجه شد. انگار کلاس‌های درس «شاد» نمی‌توانستند به خوبی جای کلاس‌هایی را که با نیمکت و تخته‌سیاه با دانش‌آموزان همراه بودند، بگیرند؛ اختلالات متعددی در این شبکه توسط معلمان و دانش‌آموزان گزارش می‌شد و عده‌ای از کلاس‌های درس به ناگزیر باز هم به واتس‌اپ و دیگر پیام‌رسان‌ها کوچ کردند.

به مرور تلاش شد شرایط بهتری از هر لحاظ محیا شود؛ من جمله اینترنت برای استفاده از «شاد» رایگان شد و با به‌روزرسانی‌هایی این شبکه آموزشی برای دانش‌اموزان و معلمان شکل دیگری به خود گرفت و کلاس‌های بیشتر روانه برگزاری در «شاد» شدند.

البته مشکلات دیگری هم برای برخی دانش‌آموزان وجود داشت؛ دیگر داشتن کیف و دفتر برای حضور در کلاس درس کفایت نمی‌کرد و آموزش، داشتن گوشی‌ها و تبلت‌های میلیونی را می‌طلبید که با مجازی شدن آموزش در روزهای کرونایی قیمت‌های‌شان بیش از پیش سر به فلک کشیدند؛ البته دست‌ها روی دست گذاشته نشد و از سوی خیران و بعضا با حمایت‌های دولتی سخت‌افزارهایی برای حضور در کلاس درس به دانش‌آموزان رسید.

در اقدامی تازه، هیئت وزیران در جلسه پانزدهم فروردین‌ماه سال جاری، ورود هزار دستگاه تبلت اهدایی برای بهره‌مندی دانش‌آموزان ایتام و بی‌بضاعت از آموزش مجازی در مناطق محروم (بدون پرداخت سود بازرگانی و پس از هماهنگی با وزارت آموزش و پرورش و با رعایت سایر قوانین و مقررات مربوط) را مصوب کرد.

اما محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش که «شاد» را «سامانه‌ای که در مدت‌ زمان کوتاهی به ا‌صلی‌ترین ابزار آموزش مجازی در کشور ما تبدیل شد» می‌داند، در یادداشتی که به مناسبت یک‌سالگی این شبکه نوشته، در خصوص لزوم تبیین این شبکه برای آموزش در دوران شیوع ویروس کرونا آورده است: «در شرایط به‌وجود آمده بیم آن می‌رفت که ماموریت مهم آموزش و پرورش مبنی بر ارائه خدمات آموزشی به عموم دانش‌آموزان با اختلال جدی روبه‌رو شود. فضای مجازی، در دسترس‌ترین محیطی بود که کادر آموزشی آن را دارای ظرفیت برقراری مجدد آموزش تشخیص دادند. معلمان و دانش‌آموزان به یکباره در فضای مجازی پراکنده شدند و با تلاش معلم سعی در یافتن یکدیگر داشتند. پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی، فضایی برای ایجاد گروه‌های کلاسی مختلف شد. تعداد زیادی از دانش‌آموزان ما ناچار شدند برای دریافت آموزش، در این فضا حضور یابند و عمدتاً در فضای پیام‌رسان‌های خارجی آموزش ببینند. روشن است حضور در این فضا چه مخاطراتی برای کودکان و نوجوانان ما در پی خواهد داشت.

گوشی تلفن همراه که تا کنون ابزاری مانع آموزش صحیح و ممنوع در محیط مدرسه شمرده می‌شد، اکنون محیط رسمی آموزش ما محسوب می‌شد. رسالت آموزش و پرورش در این شرایط چه بود؟ ما موظف به تامین آموزش و تربیت فرزندانمان بوده و هستیم. زمانی مدرسه و محیط فیزیکی بستر انجام این وظیفه بوده اما از مقطعی به بعد، فضای مجازی نقش محیط آموزشی را ایفا می‌کرد. ما نمی‌توانستیم دانش‌آموزان مان را به‌دلیل مخاطرات فضای مجازی، از حضور در این فضا و دریافت آموزش منع کنیم و قطعا هم نمی‌توانستیم در مقابل این آسیب‌ها بی‌تفاوت باشیم. ما باید فضای مجازی را برای حضور دانش‌آموزان مان ایمن می‌کردیم. همین‌طور باید زمینه‌ای فراهم می‌کردیم که رشته گسسته بین معلمین و دانش‌آموزان بدرستی پیوسته شود. این ما بودیم که باید مدرسه را در فضای مجازی ایجاد می‌کردیم.»

او با اشاره به شناسایی ساختار لازم برای آماده‌سازی پلتفرم «شاد» می‌گوید: «نتیجه‌ای که بعد از بررسی‌های مستمر به آن رسیدیم ضرورت ایجاد فضایی اختصاصی برای آموزش در فضای مجازی بود، فضایی که هم ظرفیت ایجاد کلاس درس را دارا باشد و هم کاربری اصلی و اختصاصی آن تعلیم و تربیت باشد. زمان ما برای اقدام بسیار محدود و محدودیت‌های ما فراوان بود. تأمین اعتبارات لازم برای ایجاد چنین فضایی با توجه به شرایط واقعی کشور عملاً منتفی بود. تمام ظرفیت‌های کشور را برای این امر احصا کردیم. در گام اول با پیام‌رسان‌های داخلی رایزنی کردیم. اقتضائات و الزامات حداقلی خود برای ایجاد فضای آموزش مجازی را تبیین کردیم. علاوه بر اختصاصی بودن محیط برای دانش‌آموزان، ما نیاز به زیرساختی داشتیم که قادر به ارائه خدمات به تمامی دانش‌آموزان باشد. فضایی که روزانه کلاس‌های درسی بیش از 14 میلیون دانش‌آموز روی آن برگزار شود. تجربه‌ای در این مقیاس در کشور وجود نداشت. ظرفیت‌های بالای فنی، زیرساختی، حفاظتی، امنیتی، پشتیبانی و ایزوله (اختصاصی) بودن این سامانه برای آموزش با هدف صیانت از دانش‌آموزان در فضای مجازی، دیگر الزامات ما برای راه‌اندازی آن بود. زیرساخت‌های موجود کشور در آن زمان به هیچ وجه قادر به ارائه خدمات اختصاصی در مقیاس مد نظر ما نبود. تنها مجموعه‌ای که در این شرایط به یاری نظام آموزشی کشور آمد و توانست تأمین الزامات ما را تضمین کند، اپراتور همراه اول بود. آموزش و پرورش توانست با همکاری این مجموعه و بهره‌گیری از ظرفیت دانشی و زیرساختی آن، در مدت ‌زمان کمتر از یک ماه، فضایی اختصاصی برای آموزش را بر پایه ارائه خدمات آموزشی در قالب پیام‌رسان، ایجاد کند.»

حاجی‌میرزایی در بخش دیگری از این یادداشت به اتصال رشته گسسته‌شده میان معلم، دانش‌آموز و مدرسه از طریق «شاد» اشاره می‌کند، می‌‌آورد: «به همین منظور با اتصال سامانه‌های اطلاعاتی آموزش و پرورش با سامانه «شاد» توانستیم کلاس‌های درسی خود را در شاد راه‌اندازی کنیم؛ به نحوی که دانش‌آموز با ورود کد ملی خود و احراز هویت، به طور خودکار در گروه‌هایی با عنوان کلاس – درس – معلم خود عضو شود. برای نمونه دانش‌آموز مقطع متوسطه بدون اینکه نیازی به دانستن شماره تلفن همراه معلم، مدیر و سایر دانش‌آموزان داشته باشد، با احراز هویت در «شاد»، به طور خودکار در گروه‌هایی که اعضای آن همکلاسی‌ها و مدیر آن معلم هر درس است عضو می‌شد. همین‌طور معلم هر کلاس بعد از احراز هویت در «شاد»، به‌طور خودکار در نقش مدیر گروهی که اعضای آن دانش‌آموزان وی بودند قرار می‌گرفت. هیچ فرایند دستی در ایجاد گروه‌ها برای هیچ یک از عوامل آموزشی از جمله مدیر، معلم و دانش‌آموز وجود نداشت. این قابلیت منحصر به فرد «شاد» توانست به طور مجدد پیوندهای مورد نیاز ما را برقرار سازد. «شاد» مانند نخ تسبیح، مهره‌های پراکنده این مجموعه را همراستا و هماهنگ کرد و امکان پیوند و ارتباط با معلمان و دانش‌آموزان، ارائه خدمات آموزشی به آنان و کسب اطمینان از جریان درست تعلیم و تربیت را در سراسر کشور فراهم کرد و ظرفیت فوق‌العاده‌ای را برای استمرار آموزش فراهم کرد.»

به گفته وزیر آموزش و پرورش، «مغناطیس «شاد» دانش‌آموزان پراکنده در فضای مجازی را به سمت خود جذب کرد و این پلتفرم در کمتر از 40 روز توانست با جذب بیش از 9 میلیون کاربر، نرخ رشد کم‌سابقه‌ای را در میان شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های دنیا تجربه کند. و حدود 5 میلیون کلاس درس در «شاد» ایجاد شد.»

محسن حاجی‌میرزایی «شاد» را نمونه‌ای موفق از تعامل دولت و بخش خصوصی و تعهد این بخش به تأمین الزامات تعلیم و تربیت دانش‌آموزان می‌داند و می‌گوید: «از این پس، اگر بروز حوادث طبیعی باعث شود تا در کشور یا منطقه مشخصی از آن، بحران‌های آموزشی رخ دهند، نظام آموزش و پرورش غافلگیر نخواهد شد و می‌تواند آموزش مجازی در بستر سامانه «شاد» را بسرعت جایگزین آموزش‌های حضوری کند. اکنون که یک سال از راه‌اندازی «شاد» می‌گذرد، شبکه‌ای بالنده در اختیار نظام تعلیم و تربیت کشور است که افتخار نظام اسلامی است. «شاد» در حال حاضر شبکه‌ای است که توسط بیش از ۲۰ میلیون نفر نصب شده و به طور میانگین، ۱۳ میلیون نفر از ایرانیان در هر هفته حداقل یک ساعت از آن استفاده می‌کنند. در هر هفته به‌طور میانگین ۶۷ درصد از دانش‌آموزان کل کشور (۱۰ میلیون از ۱۴.۷ میلیون نفر) در «شاد» حضور فعال دارند؛ یعنی در هر روز آموزشی حداقل به مدت یک ساعت از شاد استفاده می‌کنند. در مجموع تاکنون ۸۵ درصد دانش‌آموزان کل کشور (حدود ۱۲.۷ میلیون نفر) در «شاد» حاضر شده‌اند.»

به گفته او، «در هر روز آموزشی در «شاد»، به طور میانگین ۶۵۰ هزار کلاس آنلاین برگزار شده و ۲۵۰ میلیون پیام توسط کاربران تبادل می‌شود. «شاد» در لحظاتی میزبان ۲.۶ میلیون نفر کاربر فعال به‌صورت همزمان است و همچنین موفق شده در لحظاتی با پهنای باند مصرفی ۴۰۳ گیگابیت بر ثانیه پاسخگوی نیاز کاربران باشد؛ که به این ترتیب با اختلاف، رتبه‌ای بهتر از سایر پیام رسان‌های داخلی و خارجی کسب کرده است. نکته مهم کاهش پهنای باند پیام‌رسان‌های خارجی همزمان با افزایش پهنای باند مصرفی شاد است.»

حاجی‌میرزایی این امر را به کوچ دانش‌آموزان از فضای بدون نظارت پیام‌رسان‌های خارجی به فضای آموزشی و تربیتی «شاد» تعبیر می‌کند و می‌‌آورد: ««شاد» تاکنون گامی موثر در افزایش ترافیک اینترنت داخلی برداشته و توانسته است در ساعات اولیه صبح، میزان ترافیک مصرفی داخلی را به دو برابر قبل افزایش دهد. «شاد» هم‌اکنون ضمن برخورداری از تیم فنی بسیار مجرب و تراز اول، در حال گسترش مرزهای توسعه تکنولوژی‌های نرم‌افزاری در ایران است. دستاوردهای اصلی و جانبی «شاد» و تبیین قابلیت‌های آن نیاز به فرصتی جداگانه دارد که در یادداشت بعدی به آن خواهم پرداخت.‌»