سواد رسانه‌ای پیش‌نیاز کاربران فضای مجازی است

به گزارش روابط عمومی ساترا، نخستین نشست «بررسی بلاگرها و اینفلوئنسرها، آسیب‌ها و فرصت‌ها» در سالن جلسات سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) برگزار شد.

در ابتدای نشست علی سعد، معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا، تاریخچه‌ای کوتاه از شکل‌گیری ساترا شرح داد و درباره محوریت جلسه گفت: «در حال حاضر پلتفرم‌های داخلی تحت تنظیم‌گری ساترا هستند؛ در پلتفرم‌های خارجی بنا بر دلایل مختلف مثل بحث تحریم، فیلترینگ ابزاری برای تنظیم‌گری در دست نیست، اما جنبه اجتماعی ما در این حوزه فعال است.»

سعد در ادامه هدف از برگزاری این جلسه را طرح بحث درباره اینفلوئنسرها عنوان کرد و گفت: «قصد داریم درباره این مساله و ابعاد مختلف آن صحبت کنیم و از نظرات و تجربیات مهمانان جلسه بهره‌مند شویم.»

مساله تعریف در فرهنگ شهرت

علی مومنی، مدیر مسئول نشریه فرهنگ شهرت، در این باره توضیح داد: «اگر بخواهیم از دیدگاه انتقادی و جامعه‌شناختی در مورد فضای سلبریتی صحبت کنیم، اولین مشکلی که ما در فضای شهرت و به‌ طور خاص درباره اینفلوئنسرها داریم مساله تعریف است، تعاریف ناقص یا نبود تعریف دقیق باعث می‌شود ما واقعیت اجتماع را به خوبی نشناسیم و در نهایت مشکلات رفتاری نیز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین برخورداری از یک تعریف درست در این خصوص نیازمند وارد کردن رویکرد علمی به این تعاریف است.»

مواجهه با معایب و آسیب‌های اجتماعی

طهورا میرزایی‌زاده پژوهشگر در بخش دیگری از نشست درباره مقوله حجاب استایل و تاریخ پیدایش آن صحبت کرد: «در حوزه حجاب استایل یا مد اسلامی، ما بیشتر با معایب و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی روبه‌رو هستیم. بسیاری از بلاگرهای خانم به دلیل نمایش بیشتر خودشان و دریافت دنبال‌کننده و لایک بیشتر، کم‌کم از هدف اولیه خود که رواج حجاب و سبک زندگی اسلامی بود فاصله گرفتند چراکه دریافتند با سبک غربی بهتر می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند.»

سواد رسانه‌ای در مسیر عمل

امیر مجرد مشاوره حوزه کسب‌و‌کار در ادامه نشست با توضیحی درباره تشکیل یک کمپین و آسیب‌شناسی حوزه اینفلوئنسری بر اساس چهار مولفه تعریف، تعرفه، رفتار و محتوا گفت: «ما در این مولفه‌ها در برخی قسمت‌ها دچار اشکالات کارشناسی هستیم. سواد رسانه‌ای مردم در این موضوع را باید عینی کرد و این‌گونه نشست‌ها باید به کاری عملی ختم شوند.»

لزوم حضور نهاد نظارتی

امیر نادری مشاور حوزه کسب‌وکار با طرح دو موضوع تبلیغات بلاگرها و پلتفرم‌های واسطه که معرف بلاگر‌ها هستند توضیح داد: «احساس می‌کنم پلتفرم‌های واسطه دارای مجوز هستند و منع قانونی ندارند، زیرا در سطح شهر بیلبوردهای تبلیغاتی آنها را مشاهده می‌کنیم. اما استراتژی‌ای که این پلتفرم‌ها پیش گرفته‌اند اشتباه است و از آنجا که نهاد ناظری بر عملکرد اینفلوئنسرها نظارت ندارد در مواقعی که به تعهدات خود خوب عمل نمی‌کنند این کسب‌وکار است که به مشکل می‌خورد و انگیزه رشد را از دست می‌دهد. بنابراین حضور یک نهاد نظارتی در این موضوع لازم است.»

نمایش بطن جامعه توسط اینستاگرام

محمدجواد محمددوست مشاور حوزه کسب‌وکار مجازی در بخشی دیگر از نشست با ابراز نظر مخالف خود نسبت به صحبت‌های حاضران گفت: «اینستاگرام یک منبع نیست بلکه مانند یک دستگاه ام‌‌آر‌آی است. اگر مشکلی در بدن انسان رخ دهد، دستگاه را عوض نمی‌کنند و در حقیقت اینستاگرام بطن جامعه ما را نشان می‌دهد؛ مردم هم باید بدانند که چه خطرات و چالش‌هایی در این حوزه و همکاری با بلاگرها و اینفلوئنسرها وجود دارد؛ به عقیده من پشت‌ تمام موضوعاتی که در خصوص فرهنگ مطرح می‌کنیم مسائل اقتصادی قرار دارند.»

حد و حدود بلاگر

مریم لامعی وکیل در بخشی دیگر از نشست از مواجهه‌اش با افرادی گفت که زندگی خود را با بلاگرها مقایسه می‌کنند: «بسیاری از این افراد در ادامه زندگی خود دچار اختلاف شده و در نهایت طلاق می‌گیرند. اما ما نمی‌توانیم بلاگرها یا اینستاگرام را از بین ببریم بلکه باید برای آنها اتحادیه و صنف در نظر بگیریم تا پروانه فعالیت دریافت کنند. نکته دیگر وجود یک قانون مدون است که ضمانت اجرایی داشته باشد؛ همچنین قوانین روشن در زمینه انتشار عکس و فیلم کودک و مشخص بودن محتوای پیج از دیگر مواردی است که باید مد نظر قرار گیرد تا حد و حدود بلاگرها تعیین شود و از این طریق قابل کنترل باشند.»

مرز بین فرصت و تهدید

شیما فرزادمنش کارشناس حوزه ارتباطات و از حاضران در نشست در ادامه بحث با اشاره به فضای کلی اینستاگرام گفت: «فضای اینستاگرام سراسر مشکل و آسیب نیست. این فضا، فضای فرصت‌ها هم بوده است؛ مانند فعالیت معلولان و دیده شدن آنها. بحث دیده شدن فقط مختص بلاگرها و اینستاگرام نیست بلکه متعلق به امروز جامعه و همه ماست و نمی‌توان همه فعالان این فضا را به یک چشم نگاه کرد. شناخت مخاطبان اینفلوئنسرها نیز مقوله مهمی است.»

گفتمان پیش‌شرط سیاست‌گذاری

نیلوفر نادری پژوهشگر در ادامه با بیان این مطلب که بیشتر پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه بر فضای مجازی و به طور خاص اینستاگرام تمرکز دارند گفت: «این فضا صرفاً فضایی برای بازنمایی است و این سوژه‌ها که از آنها حرف می‌زنیم جایی در دنیای واقعی وجود دارند. اینکه ما فقط در یک میدان مشاهده به اسم اینستاگرام بررسی انجام دهیم باعث می‌شود نتوانیم همه سویه‌های بلاگر و اینفلوئنسر را ببینیم. در مجموع اگر ما در این زمینه قصد سیاست‌گذاری داریم باید ابتدا گفتمان صورت بگیرد.»

تجربه یک جانشینی ناکامل

محمد پویا قاسمی پژوهشگر در قسمت بعد توضیح داد: «اگر قصد تهیه لیستی از اینفلوئنسرها داشته باشیم، شاید تا هزار اسم وجود داشته باشد و این تکثر در یک جامعه ۸۰ میلیونی حیرت‌انگیز است. وقتی به سایر کشورها نگاه می‌کنیم، می‌بینیم اینفلوئنسر یا نماینده صنعت است یا خرده‌فروش یا نهایتاً سبک زندگی و برای توسعه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند. تا پیش از ظهور این افراد در ایران تبلیغات در انحصار سازمانی مانند صداوسیما بوده است اما حالا رسانه‌های اجتماعی در حال تجربه یک جانشینی ناکامل هستند. در این شرایط حتی بسیاری از فعالان سابق صداوسیما هم وارد این فضا شده‌اند. اینفلوئنسرها خواه‌ناخواه نخبه هستند!»

مواجهه متفاوت در پلتفرم‌های مختلف

محمدحسین سیاح‌طاهری مدیرکل فرهنگی و اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی در بخش دیگری فرهنگ شهرت را مبحثی سابقه‌دار عنوان کرد و گفت: «فضای مجازی به مباحث فرهنگ شهرت، سلبریتی‌ و اینفلوئنسر ضریب و تغییراتی داده است. پلتفرم نحوه تعامل انسان‌ها را تحت‌ تاثیر قرار می‌دهد. نوع مواجهه افراد در پلتفرم‌های مختلف متفاوت است و عکس‌محوری در این فضا ویژگی بارز آن است. اما در حقیقت مردم واقعیت خود را در گوگل جست‌وجو می‌کنند و موارد غیرواقعی زندگی خود را در اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند. این نوع مواجهه روی افراد جامعه اثر منفی می‌گذارد.»

در بخش پایانی جلسه علی سعد به جمع‌بندی بحث پرداخت و گفت: «رسانه‌های اجتماعی کمک می‌کنند تا خرده‌فرهنگ‌ها و گروه‌های آسیب‌پذیر نشان داده شوند و از طرفی در صدد ایجاد هژمونی برای از بین بردن این خرده‌فرهنگ‌ها هستند؛ سبک زندگی‌ای که در روستاها و شهرستان‌ها جریان دارد و افرادی که تلاش می‌کنند خود را شبیه بلاگرها و اینفلوئنسرها کنند از جنبه‌های منفی این مبحث است و البته دوستان به جنبه‌های مثبت آن اشاره کردند.»

او در ادامه با برشمردن خلاهای موجود در این زمینه گفت: «از نگاه ساترا ما در بحث آموزش در دو سطح اینفلوئنسرها و کاربر خلأ و محدودیت داریم و ساترا در حد توان خود این موضوع مهم را پیگیری خواهد کرد.»

سعد در انتهای جلسه با ابراز امیدواری نسبت به ادامه این جلسات تاکید کرد: «ما کارکنان ساترا را دوستان خود بدانید. ما بسیار مشتاقیم تا از ظرفیت و تجربیات شما و سایر دوستان در ساترا بهره‌مند شویم.»