فعالیت تلگرام طلایی و هاتگرام متوقف شد

امروز (۵ اردیبهشت) وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات طبق اطلاع رسانی‌های همیشگی خود که از طریق حساب‌ کاربری‌اش در توئیتر انجام می‌دهد، خبر مهمی را اعلام کرد. خبری که پیش از این بسیاری از کارشناسان و فعالان امنیتی منتظر شنیدن آن بودند.
به گزارش پیوست، محمد جواد آذری جهرمی در توئیتی اعلام کرده که از ۱۲۷ پوسته غیررسمی تلگرام که برای دور زدن فیلتر این پیام‌رسان استفاده می‌شود، حالا دو پوسته که در یک سال اخیر سروصدای زیادی هم به پا کرده حذف و غیر فعال شده‌اند؛ یعنی تلگرام طلایی(طلاگرام) و هاتگرام.

او با استفاده از هشتگ «حق‌الناس» گفته که وزارت ارتباطات از سال ۹۶ همه پوسته‌های فارسی تلگرام را فاقد امنیت اعلام کرده؛ اما در نهایت براساس جمع‌بندی مرکز ملی فضای مجازی عمل شده است. وزیر ارتباطات در حالی از غیر فعال شدن دو پوسته خبرساز تلگرام خبر می‌دهد؛ که از عصر روز سه‌شنبه (۳ اردیبهشت) گوگل‌پلی اجازه نصب این دو پوسته را به کاربران نداد. گوگل این دو پوسته فارسی تلگرام را در بخش برنامه‌های مشکوک و به عنوان بد‌افزار شناسایی کرد و از این طریق به کاربرانش هشدار داد که استفاده از این برنامه‌ها امنیت‌ آنها را به خطر می‌اندازد. در حالی گوگل‌پلی دسترسی کاربران به این دو پوسته را محدود کرده که کافه بازار، به عنوان فروشگاه برنامه‌های اندرویدی برای ایرانیان هنوز این پوسته‌ها را از فروشگاه خود حذف نکرده است. سال گذشته نیز تلگرام با ارسال پیامی به کاربران نسخه‌های فارسی تلگرام مانند هاتگرام و تلگرام طلایی، هشدار داد که این برنامه‌ها «امن» نیستند.

راهی برای دور زدن فیلترینگ

استفاده از پوسته‌های فارسی تلگرام زمانی مورد استقبال کاربران قرار گرفت که تلگرام به عنوان پیام‌رسان محبوب کاربران در اردیبهشت ماه سال ۹۷ فیلتر شد. فیلترینگ این پیام‌رسان که در آن زمان و براساس اظهارات مقامات دولتی ایران و همچنین آمارهای تلگرام نزدیک به ۴۰ میلیون کاربر داشت، باعث شد کاربران برای فرار از فیلتر‌شکن‌ها و تحمل سختی استفاده از آنها به استفاده از پوسته‌های تلگرام روی بیاورند که پیش از فیلتر تلگرام نیز فعال بودند. در میان پوسته‌های مختلف تلگرام، هاتگرام و تلگرام طلایی با استقبال قابل توجه‌ای از سمت کاربران ایرانی مواجه شدند؛ پوسته‌هایی که در مورد صاحبان آنها اما و اگرهای مختلفی مطرح بود.
از سوی دیگر نیز بعد از گذشت چند ماه از  فیلتر تلگرام و افزایش تعداد کاربران این پوسته‌های غیر رسمی تلگرام و  البته عدم استقبال کاربران از پیام‌رسان‌های بومی، برخی مقامات قوه‌قضاییه از جمله عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر سابق کمیته فیلترینگ، بارها اعلام کرد که هاتگرام و طلاگرام  فیلترشکن داخلی با مدیریت واحد هستند که به‌طور غیرقانونی و برخلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات در دسترس  کاربران ایرانی قرار گرفته‌اند.

با اوج گرفتن انتقادات نسبت به فیلتر نبودن پوسته‌های تلگرام در نهایت برخی نمایندگان مجلس در گفت‌وگوهایی اعلام کردند که این پوسته‌های فارسی متعلق به یک دستگاه امنیتی و با هماهنگی در حال فعالیت در کشور هستند. در همین زمینه خرداد ماه سال گذشته حسن بیگی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از قول محمود علوی، وزیر اطلاعات گفته بود:‌ «تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و اکنون ۲۵ میلیون عضو دارد و قانونی است.» بیگی تاکید کرده بود که این اظهارات را علوی در ضیافت افطاری خود با اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و دیگر نمایندگان مجلس عنوان کرده بود. در همان زمان هاجر چنارانی، نماینده نیشابور در مجلس هم در گفتگو با سایت خبری فردا در مورد تلگرام طلایی و دلیل عدم فیلتر این پیام رسان با تایید صحبت‌هایی در مورد تحت نظارت بودن این پیام رسان گفته بود : «مشکلی که ما با تلگرام داشتیم این بود که با قوانین کشور همراهی نداشت و قابل نظارت و کنترل نبود. اما وزیر اطلاعات این اطمینان را دادند که این پیام رسان تحت نظارت نهاد های قانونی کشور است و مشکلی برای فعالیت آن وجود ندارد و قرار نیست تلگرام طلایی فیلتر شود.»
همچنین مجتبی ذوالنوری، نماینده اصولگرای مجلس شورای اسلامی هم آذر ماه سال گذشته اعلام کرد که دو فیلترشکن هاتگرام و طلاگرام از سوی یک دستگاه امنیتی در داخل ایران راه‌اندازی شده‌اند و به همین دلیل، یک نسخه از اطلاعات آنها در داخل کشور ذخیره می‌شود.

فرصت برای تبدیل شدن پوسته به پیام‌رسان بومی

اما این اظهارات باعث کم شدن انتقادات دبیر کمیته فیلترینگ و معاون امور فضای مجازی دادستانی در آن زمان یعنی عبدالصمد خر‌م‌آبادی نشد نسبت به فعالیت این پوسته‌ها در کشور نشد. همین انتقاد‌ها هم به نظر می‌رسد باعث شد تا بوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، در حاشیه بازدید از بیست‌وچهارمین نمایشگاه الکامپ، به صورت شفاف اعلام کند که هاتگرام و طلاگرام از همان ابتدا برای سیاست خروج از انحصار تلگرام و برای دوران گذار از فیلتر تلگرام فعال شده‌اند. در همان زمان او تاکید کرده بود به مدیران این پوسته‌ها تا ۱۵ شهریور (۹۷) فرصت داده شده تا  به یک پیام‌رسان ۱۰۰ درصد بومی تبدیل شوند. مهلتی که یک بار دیگر به خواست مدیران این پوسته‌ها تا آذر ماه سال ۹۷ تمدید شد و بعد از آن نیز بدون اطلاع رسانی مشخص در مورد اینکه آیا این پوسته‌ها از تلگرام مستقل شده‌اند یا نه به فعالیتشان ادامه دادند. هرچند که در اواسط پاییز سال گذشته دبیر شورای عالی فضای مجازی در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که دو پوسته هاتگرام و تلگرام طلایی به طور آزمایشی از تلگرام مستقل شده‌اند؛ اما پیاده‌سازی کامل این موضوع هنوز امکان پذیر نیست. فیروزآبادی در این زمینه اعلام کرده بود که :««این استقلال به صورت آزمایشگاهی بوده و پیاده‌سازی کامل آن، نیازمند سخت‌افزارها و تجهیزات مانند دیتاسنتر و سرور است که امیدواریم در مهلت تعیین شده، کاملاً اجرایی شود.»

زمستان سال گذشته نیز بعد از پیگیری بسیاری از خبرنگاران در مورد اینکه بالاخره سرنوشت هاتگرام و تلگرام طلایی به کجا رسیده است، امیر خوراکیان، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی در هفته‌های پایانی سال ۹۷ با بیان اینکه به اهدافمان از فیلتر تلگرام رسیده‌ایم  اعلام کرد:‌« قوه قضاییه به هاتگرام و تلگرام طلایی فرصت داده است و درباره مسدودسازی آنها هم این قوه باید تصمیم بگیرد.» تصمیمی که در نهایت تا این لحظه به صورت مشخص از سمت این نهاد اعلام نشده و حالا وزیر ارتباطات در توییتر خود بعد از گذشت یکسال از فیلتر تلگرام و گسترش استفاده از هاتگرام و تلگرام طلایی اعلام کرده که این پوسته‌ها فعالیت‌شان متوقف و غیر فعال شده‌اند.

شکست فیلترینگ

افزایش استفاده از پوسته‌های تلگرام  به دنبال فیلتر تلگرام، نگرانی‌هایی را از سمت بسیاری از کارشناسان امینتی و به دلیل به خطر افتادن امنیت کاربران به دنبال دارد. ناامن بودن این پوسته‌ها بارها از سمت موسس تلگرام یعنی پاول دروف مطرح شده است. مسقتیم‌ترین اظهار نظر او در مورد ناامن بودن این پوسته‌ها به تابستان سال گذشته در توئیترش بازمی‌گردد.

پاسخ دروف به یک کاربر در مورد ناامن بودن پوسته موبوگرام:

او در پاسخ به سوال کاربری در توییتر در مورد نسخه‌های غیررسمی تلگرام مانند موبوگرام گفته بود: «موبوگرام یک شاخه منسوخ و ناامن تلگرام از ایران است. استفاده از آن را توصیه نمی‌کنم.» او این پوسته‌ها را به روح تشبیه کرده و تاکید کرده بود:‌ «این اپلیکیشن‌ها باید به زودی قابلیتهایی مثل حالت روح را حذف کنند، چرا که این قابلیت ها رفتارهای متعارف و حریم خصوصی را نقض می کنند.» 
هرچند که بعد از این اظهارات دورف در مورد موبوگرام، تیم توسعه دهنده این پوسته در بیانیه‌ای اعلام کرده‌اند که اطلاعات نادرست به موسس تلگرام انتقال داده شده و این پوسته کاملا امن است و حتی تلگرام می‌تواند امنیت آن را هم به آزمایش بگذارد. با تمام این‌ها در یکسال اخیر کارشناسان امنیتی تاکید کرده‌اند که پوسته‌های غیررسمی تلگرام به دلیل داشتن مشکلات امینتی حریم خصوصی و اطلاعات کاربران را به خطر می‌اندازند.

پیامی‌ که سال گذشته تلگرام به کاربران ایرانی استفاده کننده از تلگرام طلایی در مورد ناامن بودن این پوسته ارسال کرده بود:

به خطر افتادن امنیت اطلاعات کاربران به دنبال استفاده از این پوسته‌ها و البته فیلترشکن‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که آمارهای رسمی نشان می‌دهد که فیلتر تلگرام آنطور که انتظار می‌رفته موفق نبوده است. برای نمونه بررسی‌های مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌دهد که در اسفندماه ۹۷؛ ۷۱ درصد جوانان از تلگرام، ۴۹ درصد از اینستاگرام، ۳۲ درصد از واتس آپ و تنها ۴ درصد از این کاربران مورد بررسی از پیام‌رسان سروش استفاده کرده‌اند.

تصویری از آمارهای ایسپا در مورد روند افزایشی استفاده از تلگرام با وجود فیلتر این پیام‌رسان از خرداد تا اسفند ۹۷: