انقلاب شده است

۱ در فیلم مصادره که سال گذشته همین روزها به نمایش درآمد رضا عطاران نقش یک کارمند ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور در حکومت پهلوی) را بازی می‌کند که از همه جا بی‌خبر است. آنقدر بی‌خبر که بعد از انقلاب وقتی از تلویزیون می‌شنود کارمندان به محل کار خود بازگردند کیفش را به دست می‌گیرد و راهی اداره می‌شود. غافل از اینکه دیگر انقلاب شده و کارمند ساواک بودن، به خودی خود، جرم است. طبعیتاً در این روایت کمی اغراق وجود دارد که خاصیت داستان‌های طنز است؛ اما بودند آدم‌هایی که تا سال‌ها درگیر تغییر مناسبات پس از انقلاب بودند. حالا ۴۰ سال از آن روزها گذشته و دیگر همه چیز طبق روال پیش می‌رود.
۲ سال‌ها پیش که هنوز اینترنت در حد دایال‌آپ بود یکی از سیاسیون می‌گفت: «روزنامه به ایران آمد، انقلاب مشروطه شد. تلویزیون و رادیو و ضبط صوت آمدند، انقلاب ۵۷ شد. حالا هم اینترنت آمده و انقلاب خواهد شد.» شاید انتظاری که او از انقلاب داشت خیلی کلاسیک و بر اساس تجربیات گذشته بود اما با نگاهی دقیق می‌توان گفت که انقلاب واقعاً رخ داده و این دگرگونی عظیم در همه ارکان زندگی قابل مشاهده است. رسانه‌ها این روزها درگیر تغییراتی انقلابی هستند. رژیم رسانه‌ای جدید حاکم شده است و رژیم قدیم را با سرعتی باورنکردنی از میدان به در می‌کند. این دگرگونی را در اقتصاد هم می‌توان دید. فناوری‌های برهم‌زننده کسب‌وکارها را اسیر خود کرده‌اند و انتظار می‌رود تا چند سال آینده برخی از آنها کلاً از بین رفته باشند. نظام‌های پولی و بانکی نیز این روزها درگیر تغییراتی هستند که نگران‌کننده به نظر می‌رسند. همه اینها نیاز به قانون‌گذاری‌های جدید و بازنگری در مقررات گذشته را گریزناپذیر کرده‌اند و بدین ترتیب می‌توان گفت نظام حقوقی در حال تغییر است. سرعت تغییرات در فرهنگ عمومی نیز غیرقابل باور است. با این همه آیا نمی‌توان گفت «انقلاب» شده است؟
۳ عده‌ای از ما تصورمان از انقلاب همچنان با آنچه در کتاب‌های علوم سیاسی آمده گره خورده است. انقلاب از نظر ما یعنی به خیابان آمدن مردم و تغییر رژیم سیاسی. حال می‌خواهد کلاسیک باشد یا مخملی لقب بگیرد؛ اما انگار انقلاب در قرن بیست و یکم به گونه دیگری رخ می‌دهد و ما هنوز این موضوع را باور نکرده‌ایم. هنوز در برابر آن مقاومت می‌کنیم و گاه این مقاومت آنچنان شدید می‌شود که شباهتی عجیب به شخصیت اصلی فیلم مصادره پیدا می‌کنیم. مناسبات دنیای جدید را نمی‌پذیریم و گمان می‌کنیم اینترنت هم چیزی است مانند تلویزیون؛ اما واقعیت چیز دیگری است و باید گفت: «انقلاب شده است.»