وب آزاد در محاصره الگوریتم‌ها؛ روایت سقوط یک رویای ۳۰ساله

بیش از سه دهه از زمانی می‌گذرد که تیم برنرز لی در آزمایشگاه سرن سوئیس معماری وب جهانی (WWW) را طراحی کرد؛ اختراعی که به‌سرعت مرزهای ارتباطات، اشتراک دانش و همکاری علمی را متحول کرد. او با ترکیب اینترنت و ابرمتن، شبکه‌ای ساخت که قرار بود به زیربنای آزادی دیجیتال و دسترسی برابر تبدیل شود. به‌همین‌دلیل کدهای وب را رایگان منتشر کرد تا این فناوری در انحصار هیچ شرکت یا دولتی قرار نگیرد. برنرز لی، در مطلبی که چندی پیش در گاردین منتشر کرد، رویکرد نگران‌کننده‌ای درباره این روزهای اینترنت داشت. او معتقد است امروز، هنگامی که به مسیر اینترنت نگاه می‌کند، تصویر متفاوتی با آنچه گمان می‌کرد می‌بیند. وبی که زمانی وعده آزادی و مشارکت جمعی می‌داد، اکنون زیر سلطه پلتفرم‌های عظیمی قرار گرفته که داده‌های کاربران را به ارزشمندترین کالای اقتصاد دیجیتال تبدیل کرده‌اند. او با صراحت می‌گوید: «آیا اینترنت هنوز آزاد است؟ نه… نه همه آن!» تغییر پارادایم، از فضای باز به بازار داده‌ها اینترنت از همان آغاز بر معماری باز و مشارکتی بنا شده بود؛ فضایی که قرار بود محل گردش شفاف اطلاعات باشد. اما ظهور شرکت‌هایی چون گوگل، متا و آمازون منطق دیگری بر وب تحمیل کرد؛ منطقی که مبتنی بر استخراج داده‌ها شد. در این مدل، کاربر نه مشتری است و نه صاحب داده، بلکه منبعی خام برای تولید ارزش اقتصادی محسوب می‌شود. داده‌های رفتاری از جست‌وجوها تا موقعیت جغرافیایی و حتی زمان مکث برای مشاهده یک محتوا در قالب محصولاتی درآمده‌اند که به شرکت‌ها امکان پیش‌بینی و هدایت رفتار کاربران را می‌دهند. این همان چیزی است که شوشانا زوبوف، نظریه‌پرداز برجسته عصر دیجیتال، «سرمایه‌داری نظارتی» می‌نامد. مرحله‌ای که در آن «واقعیت انسانی» به داده خام برای فروش تبدیل می‌شود. از نگاه او، شرکت‌های فناوری نه خدمات ارتباطی ارائه می‌دهند و نه صرفاً به تبلیغات مشغول‌اند. بلکه این شرکت‌ها «بازار رفتار» را اداره می‌کنند....