نقشه راه نجات؛ از پنج نیروی دالیو تا نیروی پنجم ایران

پس از غریب به ۱۷ سال مهاجرت فعالیت در بهترین شرکت‌های دنیا چند ماهی است پیش از جنگ ۱۲ روزه به ایران برگشتم. در حال تدوین نقشه راه شرکتی هستم که مسئولیت اجرایی آن سخاوتمندانه بر دوش من گذاشته شده و این مطلب بخشی از فلسفه وجودی کاری است که مشغول آن هستم.

اگر نام «رِی دالیو» (Ray Dalio) را نشناسید، احتمالاً یکی از تأثیرگذارترین ذهن‌های حال حاضر جهان را از دست داده‌اید. او بنیان‌گذار «بریج‌واتر» (Bridgewater)، بزرگترین صندوق سرمایه‌گذاری دنیا، و سال‌هاست در فهرست صد فرد اثرگذار جهان قرار دارد. کتاب مشهور او، «اصول» (Principles)، روایتگر قوانین زندگی و کسب‌وکاری است که او را به این نقطه رسانده.

اما امروز، نه از کتاب اصول، که از چارچوب کلان‌تر او می‌گویم: «پنج نیروی بزرگ» که بر اساس مطالعه ۵۰۰ سال تاریخ تمدن و فرازونشیب امپراتوری‌ها تدوین شده و سرنوشت ملت‌ها را رقم می‌زند. این پنج نیرو در ایران امروز چگونه نمود دارند؟

نیروی اول: بدهی و اقتصاد
اقتصاد ایران در تب‌وتاب تورم، رفتارهای قماربازانه و سفته‌بازی‌های کوتاه‌مدت (از طلا تا ارز) است؛ جایی که «خلق ارزش» واقعی و «کارآفرینی مولد» به حاشیه رانده شده است.

 نیروی دوم: کشمکش‌های داخلی
شکاف عمیق بین فقیر و غنی و توزیع ناعادلانهٔ فرصت‌ها و ثروت، جامعه را به سمت تنش‌های داخلی سوق داده است. شکافی که هر روز عمیق‌تر می‌شود.

نیروی سوم: کشمکش‌های خارجی
هیچ‌کس از تنش‌های ایران با جهان غرب، منطقه و مسائلی مانند برنامه هسته‌ای بی‌خبر نیست. این نیرو، فضایی پیچیده برای هرگونه فعالیت اقتصادی فراهم کرده است.

 نیروی چهارم: بلایای طبیعی
طبیعت نیز بر این مصائب افزوده است: بحران آب، خشکسالی‌های پی‌درپی، ناترازی شدید انرژی و کمبود برق برای صنایع و خانوارها. فلات ایران در اضطراب زیستی به سر می‌برد.

نیروی پنجم: پیشرفت تکنولوژیک

این تنها نیرویی است که مستقیماً در اختیار مردم، متخصصان و کارآفرینان یک کشور قرار دارد. تجربه ژاپن پس از جنگ جهانی و چین در سه دهه گذشته نشان داد که سرمایه‌گذاری بر نوآوری و فناوری اطلاعات می‌تواند یک کشور را متحول کند. حتی ایالات متحده امروز با وجود مشکلات چهار نیروی دیگر، همچنان به واسطه برتری فناورانه‌اش ابرقدرت باقی مانده است.

در ایران، نیروی پنجم بیش از هر چیز باید در فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال و نوآوری در حوزه آب و برق به عنوان زیرساخت حیات و بهره‌گیری از هوش مصنوعی در همه جنبه‌های اکمیتی و مدنی برای تصمیم سازی‌های بهتر متجلی شود. این حوزه ها، سریع‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر برای غلبه بر محدودیت‌هاست. مصادیق آن را امروز نیز می‌بینیم:

پلتفرم‌هایی مانند دیجی‌کالا، دیوار و کافه‌بازار که دسترسی عادلانه به بازار را برای میلیون‌ها نفر ممکن کرده‌اند.

راهکارهای فناورانه برای مدیریت بحران آب، از هوش مصنوعی در پایش منابع گرفته تا اینترنت اشیا در شبکه‌های آبیاری.

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و هوشمندسازی شبکه برق با اتکا به استارتاپ‌های فناور.

حرکت به سمت دولت الکترونیک و بلاک‌چین برای شفاف‌سازی نظام مالیاتی و کاهش فساد.

به زبان ساده، ایران می‌تواند با تکیه بر فناوری اطلاعات و نوآوری دیجیتال و ایجاد تحول در اقتصاد صنعت انرژی استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر و فناوری‌های روز، اثر چهار نیروی منفی را خنثی کند.

جمع‌بندی

نجات ایران از مسیر امید به کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و متخصصان فناوری اطلاعات و‌ حوزه‌های مهندسی مرتبط با صنعت انرژی و آب می‌گذرد. این همان «نیروی پنجم» است که می‌تواند با شتاب‌دهی به خلاقیت و نوآوری، راه نجاتی واقعی برای اقتصاد و جامعه ایران ترسیم کند.