خورشید در حال غروب شبکه‌های نسل دوم و اهمیت سرنوشت 2G در ایران

این فناوری دسترسی امن، قابل‌اطمینان و کم‌هزینه به خدمات مالی را برای کسانی فراهم می‌کند که به صورت غیررسمی از اقتصاد دیجیتال کنار گذاشته شده‌اند.

پرداخت بر بستر موبایل بدون نیاز به اینترنت

یکی از قدرتمندترین کاربردهای 2G در حوزه مالی، پرداخت بر بستر موبایل است. در کشورهای کمتر توسعه یافته مانند کنیا، تانزانیا و غنا، پلتفرم‌هایی مانند M-Pesa عمدتاً از طریق کدهای USSD و پیامک (SMS) کار می‌کنند که هر دو توسط 2G پشتیبانی می‌شوند. این خدمات به مردم اجازه می‌دهند تا بدون نیاز به اینترنت، پول ارسال و دریافت کنند، قبوض خود را پرداخت کنند، موجودی حساب را بررسی کنند و حتی برای وام‌های خرد درخواست دهند.

کاربران فقط با شماره‌گیری یک کد کوتاه روی گوشی ساده خود و دنبال کردن چند دستور ساده، می‌توانند برای خانواده پول بفرستند، قبض برق پرداخت کنند یا هزینه خرید روزانه را بپردازند. این مدل، دسترسی مالی را برای میلیون‌ها نفر که پیش از این هیچ گزینه بانکی نداشتند، متحول کرده است.

بسیاری از بانک‌ها در آفریقا و جنوب آسیا با اپراتورهای تلفن همراه همکاری می‌کنند تا به کاربران اجازه دهند حساب باز کنند، حقوق خود را دریافت کنند و از طریق خدمات مبتنی بر 2G پول جابه‌جا کنند. این خدمات از طریق منوهای پیامکی یا USSD کار می‌کنند و حتی با ساده‌ترین گوشی‌ها قابل دسترسی هستند.

پایانه‌های فروش و پرداخت‌های خرد

شبکه 2G از بسیاری از پایانه‌های فروش (POS) پشتیبانی می‌کند. این دستگاه‌ها از طریق سیم‌کارت 2G به شبکه متصل می‌شوند و می‌توانند فرایندهای پرداخت ساده مانند تراکنش‌های کارت بانکی و شارژ کیف پول موبایلی را انجام دهند.

در مناطق دورافتاده، دستگاه‌های خودپرداز (ATM) ممکن است از 2G برای ارسال هشدارهای سرویس، نظارت بر فعالیت و انجام به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری استفاده کنند. این خدمات معمولاً مخاطبانی با درآمد پایین، صاحبان مشاغل روستایی و کارگران غیررسمی را هدف قرار می‌دهند که به دلایل مختلف شرایط دریافت وام از بانک‌های سنتی را ندارند.

چرا شبکه 2G همچنان اهمیت دارد؟

شبکه‌های 2G در بسیاری از کشورها در حال خاموش شدن هستند. در کشورهایی مانند ایالات متحده، استرالیا و بخش بزرگی از اروپا، شرکت‌های مخابراتی در حال کنار گذاشتن شبکه‌های قدیمی برای ایجاد فضای بیشتر برای نسل‌های جدیدتر و سریع‌تر هستند. اما 2G همچنان نقش مهمی در زندگی روزمره و زیرساخت‌های برخی کشورها ایفا می‌کند.

تماس صوتی و پیامک در جایی که بیشترین نیاز وجود دارد

با اینکه شبکه 2G بیش از سه دهه پیش راه‌اندازی شد، هنوز میلیون‌ها نفر از آن برای تماس‌های صوتی ساده و ارسال پیامک استفاده می‌کنند. در مناطق روستایی در سراسر آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، 2G اغلب تنها پوشش شبکه قابل اطمینان است. برای افرادی که از تلفن‌های ساده و غیرهوشمند (feature phone) استفاده می‌کنند، 2G نه‌تنها کافی است، بلکه حیاتی است. این تلفن‌ها ارزان، بادوام و دارای عمر باتری طولانی هستند، که آن‌ها را برای مناطقی با دسترسی محدود به برق یا خدمات دیجیتال مناسب می‌سازد.

دستگاه‌ها همچنان از طریق 2G با یکدیگر ارتباط دارند

2G تنها برای انسان‌ها نیست، بلکه برای دستگاه‌ها خصوصا تجهیزات صنعتی نیز کاربرد دارد. بسیاری از تجهیزات M2M (دستگاه به دستگاه) و IoT (اینترنت اشیاء) همچنان برای تبادل اطلاعات از 2G استفاده می‌کنند. برای مثال، دستگاه‌های ردیابی خودرو، کنتورهای هوشمند مصرف آب و برق، و سنسورهای کشاورزی اغلب از شبکه 2G بهره می‌برند، زیرا این شبکه مقرون‌به‌صرفه، گسترده و کم‌مصرف است. ارتقاء این دستگاه‌ها به 4G یا 5G هزینه‌بر است و برای انتقال داده‌های ساده ضرورتی ندارد.

پشتیبان شرایط اضطراری

در برخی کشورها، ارائه‌دهندگان خدمات مخابراتی شبکه 2G را به عنوان گزینه پشتیبان حفظ کرده‌اند. زمانی که بلایای طبیعی رخ می‌دهند یا دکل‌های 4G/5G از کار می‌افتند، 2G همچنان می‌تواند تماس‌ها و پیام‌های اضطراری را منتقل کند. همچنین برخی کسب‌وکارها و سیستم‌های قدیمی، به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل و زیرساخت‌های عمومی، هنوز از ارتباطات مبتنی بر 2G استفاده می‌کنند و به‌روزرسانی نشده‌اند.

2G در ایران

خاموش کردن شبکه‌های ارتباطی نسل دوم (2G) در ایران هنوز در دستور کار نیست. شبکه‌های 2G به‌ویژه در مناطق روستایی و دورافتاده پوشش وسیعی دارند. تجهیزات 2G ساده‌تر و با هزینه کمتری نصب شده‌اند و اغلب اپراتورها از آن به‌عنوان ستون فقرات ارتباطی در این مناطق استفاده می‌کنند. در ایران، هنوز میلیون‌ها نفر از گوشی‌های ساده‌ که فقط از 2G پشتیبانی می‌کنند استفاده می‌کنند. بسیاری از افراد مسن، کودکان، یا کسانی که توان خرید گوشی‌های هوشمند ندارند، به این گوشی‌ها وابسته‌اند.

از طرف دیگر، بسیاری از دستگاه‌هایی که در بانک‌ها، فروشگاه‌ها، حمل‌ونقل، کشاورزی یا حتی کارخانه‌ها استفاده می‌شوند، بر پایه شبکه 2G طراحی شده‌اند. علاوه بر این شبکه‌های قدیمی‌تر مانند 2G در برخی موارد پایداری بیشتری در زمان بحران‌ها (زلزله، سیل، قطعی برق) دارند. حفظ آن به‌عنوان پشتیبان شبکه‌های جدید در زمان وقوع بحران‌ها اهمیت دارد.

داستان شبکه نسل دوم و غروب جهانی آن

برای دهه‌ها، 2G شبکه پایه موبایل جهان بود، شبکه‌ای که تقریباً همه‌جا قابل دسترس بود. این فناوری، تماس صوتی و پیامک را به میلیاردها نفر رساند و روستاهای دورافتاده، شهرهای کوچک و شهرهای در حال رشد را به یکدیگر متصل کرد. اما امروزه این لایه بنیادین به‌آرامی در حال محو شدن است. در اصطلاحات مخابراتی، این فرآیند را “غروب 2G” یا 2G Sunset می‌نامند.

شبکه پایه چیست و چرا 2G تا این حد مهم بود؟

در ارتباطات موبایلی، “شبکه پایه” به حداقل سطح پوشش موبایلی اطلاق می‌شود که یک کشور برای تمامی کاربران خود تضمین می‌کند. این شبکه به‌عنوان یک لایه ایمنی عمل می‌کند. لایه‌ای که وقتی به 4G یا 5G دسترسی ندارید، به آن بازمی‌گردید. برای سال‌ها، این شبکه پایه همان 2G بوده است. 2G برای تماس صوتی و پیامک طراحی شده (نه مرور اینترنت) و روی تلفن‌های ساده و ارزان‌قیمت به‌خوبی کار می‌کند.

این فناوری در مناطق روستایی و کم‌درآمد اهمیت بیشتری پیدا دارد. همچنین این شبکه زیربنای بسیاری از خدمات مالی موبایلی و دستگاه‌های IoT مانند کنتورهای هوشمند و ردیاب‌های خودرو است. درست است که پیشرفته نیست اما کاربردی و موثر است.

کشورهایی که 2G را خاموش کرده‌اند

بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته تاکنون 2G را به‌طور کامل خاموش کرده‌اند یا تاریخ مشخصی برای این کار اعلام کرده‌اند. برای مثال، در ایالات متحده، شرکت AT&T در سال ۲۰۱۷ شبکه 2G خود را خاموش کرد و T-Mobile نیز در سال ۲۰۲۲ این مسیر را دنبال کرد. استرالیا نیز سال‌ها پیش 2G را به‌طور کامل کنار گذاشت. کشورهایی مانند سنگاپور، کره جنوبی و ژاپن هم به‌طور کامل با این نسل خداحافظی کرده‌اند.

در این کشورها، 4G جای شبکه پایه را گرفته است، به‌ویژه با کمک فناوری VoLTE (تماس صوتی از طریق LTE). این امکان باعث می‌شود تماس‌های صوتی نیز از طریق 4G انجام شوند و نیاز به 2G یا حتی 3G از بین برود. وقتی کاربران به گوشی‌های هوشمند ارتقا یافتند و زیرساخت‌ها تکمیل شد، دیگر نیازی به 2G نیست.

کشورهایی که فعلاً 2G را حفظ کرده‌اند

اما در بخش بزرگی از جهان، داستان متفاوتی جریان دارد. در کشورهایی مانند هند، نیجریه، پاکستان، اندونزی و تانزانیا، 2G همچنان در بسیاری از مناطق، شبکه اصلی محسوب می‌شود. اپراتورهایی مانند Airtel، MTN و Telkomsel همچنان از 2G پشتیبانی می‌کنند، چون:

• میلیون‌ها کاربر هنوز از تلفن‌های ساده استفاده می‌کنند
• خدمات مالی موبایلی مانند M-Pesa از SMS و USSD در بستر 2G استفاده می‌کنند
• زیرساخت‌های IoT و مناطق روستایی به آن وابسته‌اند

حتی در بخش‌هایی از اروپا نیز 2G همچنان فعال است. برای مثال، آلمان در سال ۲۰۲۱ شبکه 3G خود را خاموش کرد، اما 2G را به‌عنوان شبکه پایه، به‌ویژه برای تماس‌های صوتی و ارتباطات دستگاه به دستگاه  حفظ کرده است. هلند هم فعلا 2G پشتیبانی کند.

چرا اصلاً باید 2G را خاموش کرد؟

پاسخ ساده است: فرکانس رادیویی. اپراتورهای موبایل می‌خواهند باند فرکانسی که 2G استفاده می‌کند را آزاد کرده و آن را به نسل‌های سریع‌تر و کارآمدتر 4G و 5G اختصاص دهند. این شبکه‌های جدید خدمات داده بهتر، امنیت بالاتر و پشتیبانی از تعداد دستگاه بیشتری را ارائه می‌دهند. نگهداری زیرساخت 2G نیز هزینه‌بر است، و اگر تعداد کاربران آن کم شود، ادامه آن توجیه اقتصادی نخواهد داشت.

با این حال، خاموش کردن 2G کار ساده‌ای نیست. این کار نیاز به برنامه‌ریزی دقیق برای انتقال کاربران و دستگاه‌ها دارد. بسیاری از کسب‌وکارها هنوز از تجهیزات قدیمی (مانند دستگاه‌های خودپرداز، آژیرها و کنتورهای هوشمند) استفاده می‌کنند که به اتصال 2G وابسته‌اند. ارتقاء این تجهیزات به 4G یا 5G نیاز به زمان، هزینه و هماهنگی دارد؛

بعد از 2G چه خواهد آمد؟

با غروب 2G، شبکه پایه آینده 4G VoLTE خواهد بود. این فناوری هم داده و هم تماس صوتی را پوشش می‌دهد و به استاندارد جهانی جدید در بسیاری از کشورها تبدیل شده است. در همین حال، 5G نیز در حال گسترش است. در مناطقی که 2G همچنان غالب است، این گذار زمان‌بر خواهد بود، اما روند آن آغاز شده است. برخی کشورها در حال بررسی استفاده از شبکه‌های جدید کم‌مصرف مانند LPWAN (شامل NB-IoT یا LTE-M) هستند که برای دستگاه‌های ساده و کم‌داده طراحی شده‌اند؛

جمع‌بندی

خورشید 2G در حال غروب است اما نه همه جا و نه به‌صورت یک‌باره. در برخی کشورها، این نسل به تاریخ پیوسته است. در برخی دیگر، هنوز شریان حیاتی ارتباطی است. چه در زمینه تلفن‌های ساده، چه برای جوامع روستایی، پرداخت‌های موبایلی یا شبکه‌های دستگاهی، 2G بی‌سر و صدا شیوه اتصال ما را در طول بیش از ۳۰ سال شکل داده است. اکنون چالش بزرگ این است که جایگزین آن نیز به همان اندازه قابل‌اعتماد و در دسترس باشد.