رمزارز، ارز (پول) یا دارایی

سیاوش رستمی، مدیرعامل اکسفینیتو در یادداشتی برای پیوست به موضوع رمزارزها، ارز یا دارایی پرداخته است. او در اینباره نوشته است:

آیا رمزارزها مال یا دارایی محسوب می‌شوند؟ از نظر رویکرد حقوقی، مال چیزی است که ارزش داد و ستد دارد و در برابر آن پول یا مال دیگر داده می‌شود و از نظر اقتصادی ارزش مبادله را داشته باشد (امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۱، ص۲۶، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، چاپ نوزدهم، بهار ۱۳۷۷) معیار تمیز این ارزش نوعی و در اختیار عرف است، یعنی هر چیزی که در بازار معادل مبلغی پول است از رویکرد حقوقی مال محسوب می‌شود.

از رویکرد فقهی، مال عبارت است از «ما یبذل بازائه مالٌ» یعنی آن است که به ازایش مال بذل می‌شود. همچنین گفته شده است مال، یعنی، «ما یرغب إلیه العقلاء»؛ یعنی، آنچه عقلا به آن رغبت می‌کنند، مال قلمداد می‌شود. امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) استدلال نموده‌اند، کسانی که مالیت را در بیع معتبر می‌دانند، این مالیّت عند جمیع العرف ملاک نیست، مالیّت عند طائفهٍ خاص ملاک نیست، حتی اگر در نزد یک شخص مالیت داشته باشد آن هم کفایت می‌کند.

محقق ایروانی نیز در تعریف مال، دو ملاک را مطرح می‌کند: «حاجه الناس إلیه»، یعنی، مال چیزی است که مردم در امور دنیوی یا امور اخروی احتیاج داشتند؛ مثلاً خود قبر با قطع نظر از مُردن و امور اخروی چه ارزشی دارد که آدم قبلاً اینجا را بخرد، آن هم زیر زمین؟ دلِ زمین را بخواهد برای خودش بخرد، برای اینکه در امور آخرت و برای مردنش نیاز دارد. ایشان این توسعه را داده و می‌گوید آنچه مردم به آن احتیاج دارند در امور دنیا یا در امور آخرتشان.

شرط دوم عبارت است از «عدم امکان الوصول إلیه بلا إعمال عملٍ»؛ یعنی، مال آن است که انسان، بدون اینکه عملی را انجام بدهد به او نرسد. (آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی، دروس خارج فقه، کتاب البیع براساس تحریرالوسیله، شرایط عوضین، جلسه پنجم، ۳۱/۶/۱۳۹۴)

بنابر تعریف حقوقی و فقهی مذکور در فوق، در مال بودن رمزارزها تردیدی نیست؛ چراکه رمزارزها، ازنظر اقتصادی ارزش مبادله دارند، عرف داخلی و عرف بین‌المللی آنچنان رغبت و تمایلی به رمزارزها از خود نشان داده است که امروز ارزش بازار جهانی آن بالغ بر ۳۵۰۰ میلیارد دلار است. همچنین مردم، برای خرید رمزارزها، مالی پرداخت می‌کنند که ممکن است شامل ریال، ارز و یا رمزارز دیگری باشد، از رمزارزها برای پاسخ به نیازهای دنیوی، ازجمله سرمایه‌گذاری، توسعه‌ فناوری و یا پرداخت‌های خارجی استفاده می‌شوند، تملک رمزارزها، نیاز به فعالیت انسانی دارد که در استخراج و یا تبادل تجاری متجلی می‌شود . از طرفی رمزارزها، در معنای «حقیقی» ارز نیستند؛ صدق عنوان «ارز» بر رمزارزها از حیث «مجاز» می‌باشد.

چنانکه وقوف کامل دارند، استعمال لغت در معنای حقیقی، از آموزه‌های بنیادین اصول است. ارز، در معنای «حقیقت»، عبارت است از پول رایج یک کشور که حاکمیت و بانک مرکزی آن کشور اعتبار آن را تضمین می‌کنند. چندان که وفق ماده‌ی ۵ قانون پولی و بانکی، بانک مرکزی موظف است، معادل صد در صد اسکناس‌های منتشره، نسبت به تأمین پشتوانه اقدام نماید.

در مقابل، هیچ یک از رمزارزهای مورد استفاده در جهان، پول رایج هیچ کشوری محسوب نمی‌شوند؛ و در عین حال هیچ دولتی و به تبع آن بانک مرکزی هیچ کشوری، ارزش آنها را تضمین ننموده است.

بناءً علی هذا، توسعه عنوان «ارز» بر «رمزارز»ها، از حیث مجاز صورت گرفته است و از نظر تبادر عرفی «ارز» در معنای حقیقی، آن چندان که در نظام بانکی مصطلح می‌باشد، استعمال نشده است.