آیا بازار آنلاین کتاب‌‌های دست‌دوم جایگزین بازار سنتی می‌شود؟

به گزارش پیوست، بازار خرید و فروش کتاب به بازار آنلاین هم رسیده است. درحال حاضر چند پلتفرم و سایت در حوزه خرید و فروش کتاب آنلاین دست دوم از طریق هوش منصوعی فعالیت می‌کنند.

عرفان قانعی‌راد، هم‌بنیانگذار سایت ریباکس است که می‌گوید تا پیش از این تجربه فروش کتاب دست‌‌دوم به شکل سنتی را نداشته و در سایت ریباکس این کار را آغاز کرده است. ویژگی این سایت این است که در آن کاربرها کتاب‌هایشان را به مشتریان دیگر نمی‌فروشند بلکه آن‌ها را مستقیما به خود این پلتفرم می‌فروشند.

طبق گفته‌ او، ریباکس تنها کسب‌و‌کاری است که با استفاده از هوش مصنوعی کتاب‌ها را در لحظه و فقط با وارد کردن شابک، قیمت‌گذاری و آن‌ها را به طور مستقیم از کاربران خودش خریداری می‌کند. بر خلاف سایت‌های دیگر که فقط امکان آگهی کردن کتاب را دارند، کاربران ریباکس می‌توانند کتاب‌هایشان را یکجا و به طور مستقیم به ریباکس بفروشند و در زمان کمی هزینه‌ی آن‌ها را دریافت کنند. او یادآور می‌شود که هنوز رقیبی برای ریباکس وجود ندارد و کسب و کارهای دیگر بستری را برای ارتباط بین خریدار و فروشنده از طریق آگهی کردن کتاب‌ها فراهم کردند و نه خرید و فروش مستقیم کتاب از کاربر.

قانعی‌راد درباره ایده شکل‌گیری این پلتفرم می‌گوید: «سایت ریباکس حاصل نگرانی ما از افزایش قیمت کتاب بود. ما نگران این هستیم که افزایش قیمت کتاب‌ها دسترسی به آن‌ها را کاهش دهد و از این طریق  اثرات منفی و جبران ناپذیری را بر فرهنگ کشورمان بگذارد. در ایام کرونا فرصتی ایجاد شد تا ما بتوانیم پروژه‌ی ریباکس را اجرایی کنیم. هدف اصلی ما در اختیار قراردادن کتاب ارزان برای جوانان و اقشار کم درآمدتر است.»

او ادامه می‌دهد: «در فاز اول بر روی جمع‌آوری اطلاعات کتاب‌های چاپ شده از سال ۱۳۵۷ تمرکز کردیم که حاصلش یک بانک اطلاعاتی با بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار عنوان کتاب چاپ شده است. متاسفانه کتابخانه ملی در این زمینه همکاری لازم را با ما انجام نداد و اطلاعات کتاب‌ها را در اختیار ما نگذاشت که این امر باعث شد زمان زیادی را صرف جمع آوری اطلاعات کتاب‌های چاپی بکنیم. محصول اولیه که فقط قابلیت خرید داشت را اجرایی کردیم و پس از گذشت مدتی سایت فروش ریباکس نیزراه اندازی شد. این سایت در طی مدت کوتاهی تبدیل به یکی از بزرگترین و فعال‌ترین سایت‌های فروش کتاب در ایران شده. ما سعی کردیم با مخاطبانمان ارتباط گرفته و نظراتشان در مورد سایت و خدمات ریباکس را بشنویم و از آنها برای بهبود خدمات‌مان استفاده کنیم.»

هم‌بنیانگذار سایت ریباکس درباره شکل سنتی خرید و فروش کتاب دست دوم معتقد است که در روش سنتی خرید و فروش کتاب دست دوم، معمولا حوزه‌ دسترسی به کسب‌وکارهای سنتی این حوزه، منحصر به موقعیت جغرافیایی آنها بود. برای خرید کتاب از مشتریان، خریداران بر تجربیات و شناخت خود از بازار کتاب تکیه می‌کردند و برای کتابخانه مد نظر قیمتی کلی‌ پیشنهاد می‌دادند.

به گفته او :«در این قیمت‌گذاری‌ها معمولا ارزش تک تک کتاب‌ها در نظر گرفته نمی‌شد؛ بلکه یک تخمین تقریبی از ارزش کتاب‌ها بعلاوه‌ی حاشیه سود خریدار مبنای قیمت‌گذاری قرار می‌گرفت. در خیلی از موارد ما شاهد این بودیم که قیمت‌گذاری‌ها بر اساس وزن کتاب‌ها انجام می‌شد و اصولا کتاب دست دوم در موارد زیادی به صورت کیلویی خریداری می‌شد. این امر باعث کاهش انگیزه فروشندگان می‌شد و بسیاری را از این امر منصرف می‌کرد. از سوی دیگر برای مشتریان این کتاب‌ها هم جستجوی فیزیکی مابین هزاران عنوان کتاب طبقه‌بندی نشده در مغازه‌های کتابفروشی کار سختی بود. مشکلات ذکر شد به طور کلی باعث می‌شد که بازار کتاب دست دوم منحصر به کتاب‌های قدیمی و خاک‌گرفته و یا کمیاب باشد و کمتر بتوان کتاب‌های روز بازار را دید که در این مغازه‌ها خرید و فروش می‌شوند.»

از آن‌جایی که فروش آنلاین کتاب دست دوم هنوز بازاری نوپاست، مشکلاتی هم دارد که هم‌بنیانگذار ریباکس درباره آنها می‌گوید: «روش خرید و فروش آنلاین هنوز پردردسر است. مثلا اگر کسی قصد داشته باشد به علت مهاجرت یا اسباب‌کشی کل کتابخانه‌اش را بفروشد باید تک‌تک کتاب‌ها را در سایت‌هایی مثل شیپور و دیوار آگهی کند و و برای هر کتاب توضیحات بنویسد و به درخواست‌های کاربران (یا مشتریان بالقوه) پاسخ بدهد. در صورتی‌که کتاب‌ها فروش روند، باید هرکدام از آن‌ها را در بسته‌بندی‌های جداگانه به مقصد‌های مختلف پست کند. برای افرادی که قصد دارند تعداد زیادی کتاب را یکجا به ‌فروش برسانند این موضوع می‌تواند مشکل ساز باشد.

امنیت بیشتر خرید و فروش

اپلیکیشن کنسل کار خود از سال ۹۶ آغاز کرده است و تفاوت آن با سایت ریباکس این است که خریداران در این اپلیکیشن، خودشان کار قیمت‌گذاری کتاب را انجام می‌دهند.

عارف رافعی، بنیانگذار اپلیکیشن کنسل و مهندس نرم‌افزار است و درباره ایده کار خود می‌گوید: «وقتی خودمان دانشجو بودیم و کتاب‌هایی را باید می‌خریدیم که فقط برای یک ترم قابل استفاده بود؛ کتاب‌ها را یا قرض می‌گرفتیم یا با قیمت کمتری می‌خریدیم. ایده اولیه کار ما از اینجا شکل گرفت و تصمیم گرفتیم خودمان بستری برای حل این موضوع طراحی کنیم. فضایی که افراد بتوانند کتاب‌هایی که نیاز ندارند را بفروشند و کتاب‌هایی که لازم دارند با هزینه کمتری بخرند. ما اوایل کارمان اطلاعات دانشگاه افراد را هم می‌گرفتیم تا دانشجویان یک دانشگاه راحت‌تر یکدیگر را پیدا کنند و به این ترتیب به شبکه‌سازی آنها کمک می‌کردیم.»

او اضافه می‌کند: «زمانی که ما کارمان را شروع کردیم اپلیکیشن تخصصی برای خرید و فروش کتاب وجود نداشت و آدم‌ها هم معمولا یا کتاب را در خانه نگه می‌داشتند یا به شکل وزنی می‌فروختند. همین موضوع باعث شده تا درحال حاضر ما کتاب‌های بیشتری در مقایسه با برنامه‌های مشابه خودمان در اپلیکیشن داشته باشیم. بعد از شروع فعالیت ما، چندین اپلیکیشن دیگر هم وارد این بازار شدند که باعث شد فرهنگ استفاده از کتاب دست دوم رونق بیشتری پیدا کند.»

کنسل کار خود را تنها با دو نفر و ۵۰۰ هزار تومان سرمایه شروع و به تدریج توسعه پیدا کرد. تا قبل از سال ۱۴۰۰، کتابخوان‌ها خودشان یکدیگر را پیدا و کتاب‌هایشان را خرید و فروش می‌کردند اما بعد از اضافه کردن پرداخت درون‌برنامه‌ای، ما تبدیل به واسطه این معامله شدیم. هزینه کتاب را از  خریدار دریافت می‌کنیم و بعد از اینکه کتاب را تحویل گرفت، پولش را با کسر کارمزد برای فروشنده واریز می‌شود. به این ترتیب با امنیت بیشتری خرید و فروش انجام می‌شود.

مدیر این پلتفرم می‌گوید: «ما دخالتی در نرخ‌گذاری کتاب نداریم و کاربران خودشان قیمت را مشخص می‌کنند و فاکتورهای کتاب هم معمولا بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان در نوسان است و میانگین فروش‌مان هم سالی ۶ هزار کتاب است. گرچه ما قانونی نداریم که کاربران را از کارت‌به‌کارت و خرید و فروش شخصی منع کنیم اما توصیه‌مان این است که برای جلوگیری از کلاه‌برداری حتما از پرداخت درون برنامه‌ای استفاده کنند. کارمزد ما درحال حاضر ۲۰ درصد مبلغ فاکتور تا سقف ۲۰ هزار تومان است. با افزایش هزینه‌های زیرساخت و نگهداری اپلیکیشن ممکن است این عدد کمی تغییر کند.

رافعی همچنین می‌گوید با توجه به هزینه‌های رو به افزایش اپلیکیشن، تقریبا سود مادی‌ نصیب آنها نشده و سود آنها بیشتر رضایت کاربران است. کنسل به‌زودی نسخه وب‌اش را رونمایی می‌کند تا کابران بتوانند روی سایت هم کتاب‌ خرید و فروش کنند.