کیفیت اینترنت در ۶ ماه گذشته تغییر نکرده است سومین گزارش کیفیت اینترنت در ایران منتشر شد

به گزارش پیوست، پویا پیرحسینلو، رئیس کمیته اینترنت انجمن تجارت الکترونیک، هنگام ارائه گزارش یکی از خواسته‌های اصلی را شفافیت تصمیم‌گیران این حوزه عنوان کرد ‌و درخواست کرد تا هر ۶ رای نمایندگان دولت در کمیته تعیین مصادیق مجرمانه و ۲ رای نماینده مجلس در این کارگروه به صورت شفاف اعلام شود. تا مشخص شود کسانی که با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند چه نظری دارند.

نیما قاضی، رئیس انجمن تجارت الکترونیک، نیز اعلام کرد وضعیت کیفیت اینترنت در ایران نسبت به ۶ ماه گذشته هیچ تغییری نکرده است. نیما قاضی اعلام کرد که داده‌های این گزارش پیش از انتشار برخلاف دوره‌های گذشته در اختیار وزارت ارتباطات گذاشته شده است و در مواردی که نظر آنها با نظر انجمن مخالف بوده ما نظر آنها را نیز در گزارش آورده‌ایم.

او اعلام کرد که در ۶ ماه گذشته هیچ قطعی اینترنت نداشتیم اما در اردیبهشت ماه یک قطعی یک هفته‌ای IPV6 اتفاق افتاد که پیگیری‌ها در این زمینه نتیجه نداد.

حمید رضا احمدی، نایب رئیس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیکی نیز با اعلام اینکه هیچ شبکه اجتماعی خارجی در ایران نیست که فیلتر نشده باشد گفت: شبکه اجتماعی توئیچ فقط با ۴ رای فیلتر شده است. طبق گفته او اگر قرار باشد شبکه اجتماعی فیلتر شود با اکثریت نسبی رای به فیلتر داده می‌شود اما اگر قرار باشد از فیلتر خارج شود باید تمامی اعضا در جلسه کمیته تعیین مصادیق مجرمانه حضور پیدا کنند و رفع فیلتر با اکثریت مطلق آرا صورت گیرد.

در واقع ایران در شاخص‌های کلی کیفیت اینترنت جزو پایین‌ترین رتبه‌ها در رده‌بندی‌های جهانی قرار دارد؛ وضعیتی که بنا به گفته‌ بسیاری از متخصصان و سیاست‌پژوه‌های حوزه‌ اینترنت، نتیجه سیاست‌گذاری‌های محدودیت‌ساز داخلی و تحریم‌کننده یک‌جانبه‌ بین‌المللی است.

رتبه کیفیت اینترنت ایران

یکی از مواردی که در این گزارش به آن اشاره شده است رتبه کیفیت اینترنت ایران در سطح بین‌المللی است که در این رده‌بندی‌ها ایران میان کشورهای توسعه‌نیافته‌ قرار گرفته است و این در حالی است که از نظر شاخص‌های اقتصادی توسعه، ایران از نظر GDP وضعیت مطلوبی نزدیک به اقتصادهای نوظهور جهانی (Economically Emerging) دارد.

وضعیت اینترنت ایران در شاخص‌ محدودیت

ایران و چین وضعیت مشابهی در رده‌بندی‌ کشورهایی با اینترنت محدود دارند، اما در شاخص‌های مرتبط با سرعت و اختلال، چین (رتبه‌ ۶۱ از ۱۰۰ در گزارش کلادفلر و ۸۷ از ۱۰۰ در گزارش CrUX) در کل وضعیتی بهتر از ایران (۹۷ و ۹۰ از ۱۰۰) دارد. این وضعیت را باید در کنار اقتصاد بزرگ (+۴۶ برابر ایران) و جمعیت میلیاردی چین (+۱۶ برابر ایران) قرار داد.

در این گزارش در سه شاخص اختلال، محدودیت و سرعت دسترسی آزاد به اینترنت، آخرین اطلاعات پایگاه‌های داده OONI و گوگل CrUX بررسی و اطلاعات آن با سایر پایگاه‌ها از جمله رادار کلادفلر مقایسه شده است. در این رده‌بندی ایران پس از ترکمنستان، کنگو، سودان و کوبا در جایگاه پنجمین کشور در دسترسی آزاد به اینترنت قرار دارد.

درخواست از رئیس جمهور آینده و رئیس مجلس

در این گزارش سه درخواست از دواطلبان ریاست جمهوری آینده کشور مطرح شده است و فعالان عرصه تجارت الکترونیکی از رئیس جمهور بعدی ایران سه مطالبه با عنوان «تلاش فعالانه برای اصلاح ساختار فیلترینگ و کاهش محدودیت‌های اینترنت»، «رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت» و «تقویت دیپلماسی بین‌المللی و تلاش برای رفع تحریم‌های بین‌المللی فناوری» را درخواست کرده‌اند.

در بخش تلاش برای اصلاح ساختار فیلترینگ، فعالان تجارت الکترونیک خواستار گزارش شفاف به مردم برای رفع فیلتر سایت‌های کاربردی و شبکه‌های اجتماعی پر مخاطب، شفافیت آرای ۶ نماینده‌ دولت در کمیسیون تعیین مصادیق مجرمانه، تلاش برای اصلاح قوانین فیلترینگ و رفع فوری اختلالات ایجاد شده از سوی سیستم‌های فیلترینگ با نظارت نمایندگان بخش خصوصی شده‌اند.

در بخش رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت و توسعه پرسرعت اینترنت، این گزارش خواستار افزایش سرعت و پهنای‌ باند، ادامه و تسریع طرح فیبر نوری و توسعه‌ 5G و گزارش شفاف و برخط شاخص‌های اینترنت شده‌اند.

در بخش دیگر این گزارش با خطاب قراردادن رئیس مجلس نوشته درخواست شده است فرآیند انتخاب دو نماینده مجلس و آرای آنان در کمیسیون تعیین مصادیق مجرمانه شفاف شود، برای اصلاح ساختار فیلترینگ با تصویب قوانین تسهیل‌کننده و بازنگری در سیاست‌های محدودکننده تلاش شود و عملکرد دستگاه‌های مرتبط با کیفیت اینترنت مورد نظارت قرار گیرد.

حملات گسترده DDoS و قطع لینک‌ها

مهم‌ترین اختلالات مقطعی در ۶ ماه گذشته مربوط به حمله‌های گسترده‌ DDoS به شبکه‌ اپراتورها و دیتاسنترهای کشور و در نتیجه‌ آن قطع لینک‌ها، اشباع ارتباطات و Iran-Access شدن است. در نتیجه دسترسی به  برخی از  وب‌سایت‌های داخلی  از برای کاربران خارج از کشور با قطعی مواجه شده است.

گزارش‌های غیررسمی نشان می‌دهد حملات DDoS در فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۳، ده‌ها برابر حملات مشابه در سال‌های گذشته بوده است، طبق گزارش‌های شرکت ارتباطات زیرساخت در دوره‌ سه‌ساله ظرفیت مقابله با حملات DDoS از 200Gb/s (که به شکل انحصاری از شرکت «تاتا» خریداری می‌شد) با رشد چند برابری به 1800Gb/s شامل 800Gb/s خدمات Scrubbing از اپراتورهای خارجی بالادستی و 1000Gb/s از سامانه‌های بومی رسیده است. تعداد حملات DDOS از شهریور 1401 مطابق با نموار زیر به شدت افزایش یافته و قطعا مدیریت و مقابله فعالانه با این حجم گسترده  از حملات نیاز به منابع مالی گسترده و حمایت و راهبری متمرکز و مطمئن دارد. تمهیدات وزارت ارتباطات برای مقابله با این حملات و افزایش ظرفیت مقابله با حملات DDOS از 200Gb/s به 1800Gb/s و رشد 9 برابری ظرفیت این سرویس، باعث شد اثرات این حملات بر کیفیت تجربه کاربران نهایی به حداقل برسد.

اختلال روی HTTP3: تا ۶ برابر کندتر از HTTP2

همان‌طور که در گزارش اول کیفیت اینترنت مطرح شد، پروتکل HTTP3 یک پروتکل مدرن و کاربردی برای افزایش سرعت و بهبود تجربه‌ کاربری کاربران است. با پیگیری‌های انجمن تجارت الکترونیک خوش‌بختانه این پروتکل از انسداد خارج شد و طبق گزارش radar.cloudflare.com حدود ۳۰ درصد ترافیک کاربران ایرانی به این پروتکل منتقل شد. اما متاسفانه بررسی‌های ما نشان می‌دهد احتمالا به‌دلیل سیاست‌های حاکمیتی این پروتکل برخلاف ذات خود عمل کرده است و در ایران بسیار کند‌تر از نسخه‌های قدیمی خود عمل می‌کند.

فیلترینگ

برای سنجش دقیق‌تر وضعیت فیلترینگ از دی ۱۴۰۲ تا ابتدای خرداد ۱۴۰۳، ۳۰۰ دامنه‌‌ اینترنتی (انتخاب‌شده براساس SimilarWeb) را از پایگاه داده‌ ooni.com بررسی کردیم. طبق این بررسی مشخص شد که اینترنت ایران در دی ۱۴۰۲، به‌طور میانگین ۱۳۷ دامنه‌ دارای محدودیت (بالای ۵۰ درصد اختلال) داشته است. از این نظر تغییر معناداری نسبت به مدت مشابه سال گذشته در اینترنت کشور رخ نداده است.

هم‌چنین در بررسی ۵۰۰۰ وب‌سایت پربازدید کاربران ایرانی در CrUX مشخص شد که حداقل ۷۳۰ وب‌سایت‌ به‌طور مستقیم فیلتر شده‌ و دامنه اصلی آن‌ها به آی‌پی‌های فیلترینگ Resolve می‌شود. بسیاری از وب‌سایت‌ها که از از طریق فیلتر شدن آی‌پی، زیردامنه‌ها، CDN‌ها و… مسدود شده‌اند را نیز باید به این فهرست اضافه کرد.

قطع کامل IPv6 برای یک هفته

نسخه ششم پروتکل اینترنت یا همان IPv6، به‌منظور حل مشکلات و محدودیت‌های IPv4 طراحی شد. مزایای اصلی آن مانند فضای آدرس‌دهی وسیع‌تر، کارایی بهتر در مسیریابی، پشتیبانی بهتر از پروتکل‌های امنیتی و پیکربندی خودکار را می‌توان دلایلی برشمرد که شرکت‌های سرویس‌دهنده اینترنت مهاجرت به این نسخه را آغاز کرده‌اند. به همین دلیل در سال‌های اخیر، فرآیند آماده‌سازی زیرساخت‌ها، آموزش کارکنان و مشتریان به‌عنوان اقدامات کلیدی در این مسیر شروع شده است. در سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات مصوب شورای عالی فضای مجازی، بر استفاده از IPv6 تاکید شده و سازمان فناوری اطلاعات به‌شکل مستمر پیگیر توسعه و مهاجرت به IPv6 بوده است.

محدودیت کامل شبکه‌های اجتماعی

در این گزارش نوشته شده است شبکه‌های اجتماعی همچنان با محدودیت کامل مواجه هستند. شبکه‌های اجتماعی توییتر، اینستاگرام، تلگرام، واتس‌اپ، فیس‌بوک، یوتیوب، توییچ و پینترست در ایران فیلتر است و از این نظر ایران همراه چین و ترکمنستان در صدر کشورهای با محدودیت حداکثری در شبکه‌های اجتماعی قرار دارد.

وب‌سایت‌های پربازدیدی که با محدودیت ایران اکسس مواجه هستند

افزایش خودفیلتری داخلی (IRAN Access)

در جلسه‌ای با دبیر شورای عالی فضای مجازی، مقرر شد که فهرستی از سایت‌های پیشنهادی برای رفع این محدودیت‌ها ارایه دهیم. این فهرست که در پیوست سوم این گزارش آمده است به شورای عالی فضای مجازی ارسال و تا زمان انتشار این گزارش، ۷ دامنه از فهرست این محدودیت خارج شده‌اند، اما متاسفانه پس از رخدادهای منطقه‌ای و تهدیدات سایبری ماه‌های گذشته بیش از ۳۰ وب‌سایت به این فهرست اضافه شدند.

سرعت اینترنت بزرگ‌ترین نگرانی مردم

کندی و محدودیت دسترسی آزاد به اینترنت در ایران از معدود گزاره‌های نگران‌کننده‌ای است که مردم و مسوولان در اصل وجود آن اتفاق نظر دارند. طبق بررسی‌های گزارش «اینترنت در ایران» و به نقل از نظرسنجی انجام شده‌ ایسپا در اسفند ۱۴۰۲، بیش از  ۴۶ درصد از مردم ایران کندی اینترنت را یکی از نگرانی‌‌های خود در حوزه اینترنت می‌دانستند تا جایی که در آخرین مناظره کاندیداهای ریاست جمهوری نیز بر اساس آمار رسمی منتشرشده توسط صدا و سیما این موضوع در زمره ۱۰ اولویت مهم از نظر مردم (با حدود ۷ درصد فراوانی) پس از دغدغه‌های رفاهی-معیشتی و سیاست خارجی قرار گرفت. 

اگر بخواهیم از میان اقدامات انجام شده در وزارت ارتباطات در دوره ۳ سال گذشته یک اقدام را به‌عنوان بهترین و موثر‌ترین اقدام انتخاب کنیم، حتما توسعه فیبرنوری در کشور است. پروژه‌ای عظیم، پرهزینه و طولانی‌مدت که با پایان کار دولت سیزدهم، هم‌چنان در اولویت توسعه قرار دارد. 

گزارش‌های رسمی دولت در پایگاه Iran FTTX نشان می‌دهد، پوشش خانوار از ۷.۵ میلیون نفر عبور کرده که با رشد چشم‌گیری همراه بوده است، اما از سوی دیگر تعداد مشترکان هنوز کم‌تر از ۵۵۰ هزار مشترک است و در نتیجه هنوز نمی‌توان نتایج گسترش فیبر نوری در کشور را در کیفیت اینترنت مشاهده کرد. 

منتقدان، توسعه فیبر نوری را با توجه به ضعف سایر بخش‌های کشور تنها به معنای افزایش سرعت شبکه و نه افزایش سرعت اینترنت قلمداد می‌کنند، اما باید پذیرفت که توسعه‌ شبکه Access ممکن است به‌تنهایی باعث افزایش سرعت اینترنت نشود، اما یک زیرساخت حیاتی و الزامی برای توسعه اینترنت کشور، کاری زمان‌بر و بسیار پرهزینه است. انجمن تجارت الکترونیک همواره از سرمایه‌گذاری در این بخش استقبال کرده است. 

در این گزارش نوشته شده است اگر به گزارش CrUX رجوع کنیم، خواهیم دید که حتی در ارتباطات داخلی و بارگذاری وب‌سایت‌های میزبانی شده در داخل کشور هم با رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی فاصله‌ چشم‌گیری داریم. اگرچه ۱۰۰درصد اشکال در کیفیت پایین بارگذاری این وب‌سایت‌ها را نمی‌توان به‌دلیل ضعف در شبکه Access دانست، اما قطعا این فاکتور مهم‌ترین عامل در این بخش خواهد بود. گزارش و بررسی‌های انجمن تجارت الکترونیک نشان می‌دهد وضعیت فعلی شبکه Access بسیار نامناسب است، در یک نمونه‌ آماری ۴ روزه از ۱۳ تا ۱۶ خرداد ۱۴۰۳، ارتباط اپراتورهای ثابت در تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز را بررسی و تحلیل کردیم. متغیر Retransmission که به معنای از دست رفتن اطلاعات و بازارسال یک پکت در شبکه TCP است، در بیش‌تر اپراتورها، بیش از استاندارد (بالاتر از ۰.۵ درصد) و در ساعت پیک به بیش از ۵ درصد افزایش پیدا می‌کند. 

 اپراتورها معتقدند با تغییر سیاست‌های کشور و نیاز به نصب تجهیزات در شبکه‌ داخلی، نیاز به تهیه‌ ‌تجهیزات حاکمیتی دو برابر شده است. هزینه‌های بالا و زمان طولانی تحویل تجهیزات حاکمیتی مانع بزرگی در راه توسعه است همچنین محدودیت‌های مختلف باعث شده درخواست مشترکان از توان اپراتورها برای عرضه‌ اینترنت پیشی بگیرد، این محدودیت به‌ویژه در استان‌ها (نقاط تبادل ترافیک در تبریز، مشهد، شیراز و اصفهان) به‌شکل جدی‌تری افزایش یافته و به‌دلیل نبود تجهیزات حاکمیتی در این استان‌ها اپراتورها مجبور به انتقال ترافیک به تهران می‌شوند، موضوعی که باعث کاهش کیفیت، افزایش تاخیر، افزایش هزینه و درنهایت مغایر با اصل توزیع ترافیک در کشور است. 

در گفت‌وگوهای کارشناسان انجمن تجارت الکترونیک با مدیران شرکت ارتباطات زیرساخت، ادعای اپراتورها رد شده و تشریح شده است در دوره‌ ۳ ساله، تغییر سیاست در این زمینه، شکل نگرفته و فیلترینگ متا (اینستاگرام و واتس‌اپ) باعث افزایش بار تجهیزات حاکمیتی شده است. همچنین دلیل انتقال ترافیک اینترنت از استان‌ها به تهران و مسیریابی از آن‌جا، فقط به‌دلیل مدل اقتصادی اپراتورها، محدودیت آن‌ها در توزیع‌شدگی تجهیزات و درنهایت انتفاع اقتصادی آن‌هاست. 

درنهایت به نظر می‌رسد، تجهیزات حاکمیتی چه به‌دلیل تغییر سیاست‌ها و چه به‌دلیل فیلترینگ گسترده و درخواست مردم برای استفاده از سایت‌های فیلتر شده، یکی از موانع جدی گسترش شبکه و توزیع ترافیک در کشور است. 

گزارش‌های رسمی دولت در پایگاه Iran FTTX نشان می‌دهد، پوشش خانوار از ۷.۵ میلیون نفر عبور کرده که با رشد چشم‌گیری همراه بوده است، اما از سوی دیگر تعداد مشترکان هنوز کم‌تر از ۵۵۰ هزار مشترک است و در نتیجه هنوز نمی‌توان نتایج گسترش فیبر نوری در کشور را در کیفیت اینترنت مشاهده کرد. 

منتقدان، توسعه فیبر نوری را با توجه به ضعف سایر بخش‌های کشور تنها به معنای افزایش سرعت شبکه و نه افزایش سرعت اینترنت قلمداد می‌کنند، اما باید پذیرفت که توسعه‌ شبکه Access ممکن است به‌تنهایی باعث افزایش سرعت اینترنت نشود، اما یک زیرساخت حیاتی و الزامی برای توسعه اینترنت کشور، کاری زمان‌بر و بسیار پرهزینه است. انجمن تجارت الکترونیک همواره از سرمایه‌گذاری در این بخش استقبال کرده است. 

دانلود سومین نسخه گزارش کیفیت اینترنت در ایران از انجمن تجارت الکترونیکی ایران