سایه انحصار

طی سال‌های گذشته، با توجه به بالا رفتن سرعت دسترسی کاربران اینترنتی و همچنین کاهش قیمت ترافیک مصرفی و دسترسی همیشگی کاربران به اینترنت بر بستر گجت‌های همراه، استفاده از محتوای ویدئویی به شدت بالا رفته و به تبع آن تولید و انتشار محتوای ویدئویی نیز رشد چشمگیری داشته است. این موضوع باعث ایجاد پلتفرم‌های ویدئویی اینترنتی مختلف در دنیا شده است. با توجه به این نیاز و همچنین موفقیت الگوهای خارجی، چندین پلتفرم ایرانی از جمله نماشا برای انتشار محتوای ویدئویی فارسی ایجاد و با استقبال بسیار خوب کاربران ایرانی مواجه شدند. هرچند این امر حرکت بسیار ارزنده‌ای در تقویت و تولید محتوا و دانش فارسی محسوب می‌شد اما این روند مثل همیشه به مذاق بعضی‌ها خوش نیامد. پلتفرم‌های ویدئویی اینترنتی با یک مشکل بزرگ مواجه شده‌اند و آن سیستم دولتی و کهنه‌ای به نام صداوسیماست؛ صداوسیمایی با ۵۰ هزار نیرو و بودجه سالانه چهار هزار میلیارد تومان. مشکل اصلی پلتفرم‌های ویدئویی اینترنتی نه بزرگی و بودجه این سازمان بلکه انحصار صداوسیما و ادعای مالکیت و در دست گرفتن کل فضای ویدئویی کشور بود. در این میان عدم شفافیت در قانون انحصار صوت‌وتصویر فراگیر باعث هجوم و حمله صداوسیما به سایت‌های ویدئومحور شد. ناتوانی صداوسیما با چندین هزار نیرو و بودجه سنگین سالانه برای رقابت با چند پلتفرم ویدئویی نوپا باعث خشم بیشتر صداوسیما شد. این تقابل تا آنجا پیش رفت که بخش حقوقی صداوسیما در فضایی نابرابر شروع به طرح شکایت علیه این وب‌سایت‌ها و ایجاد پرونده‌های متعدد در دادگاه‌های انقلاب کرد. جالب اینجاست که طرح شکایت و زورگویی صداوسیما فقط مختص سایت‌های ایرانی بوده و پلتفرمی مانند اینستاگرام که پر از محتوای ویدئویی و دارای امکان پخش زنده نیز هست از این قضیه مصون مانده است. با توجه به اینکه سایت ویدئویی نماشا با سرمایه کاملاً شخصی بدون هیچ‌گونه حمایتی از نهاد خاصی در شرایط اقتصادی کنونی راه‌اندازی شده و اداره می‌شود، وضع قوانین دست‌وپاگیر برای کاربران و تولیدکنندگان محتوا در نماشا و شکایت‌های متعدد صداوسیما مشکلات متعددی برای آنها به وجود آورده و مانع از پیشرفت و راه‌اندازی سرویس‌های جدید شده و در نتیجه به عاملی بازدارنده برای ظهور کسب‌وکارهای نوپا و کارآفرینی در این عرصه تبدیل شده است.
سوال مهمی که در این میان مطرح می‌شود این است که اگر صداوسیما واقعاً دغدغه مسائل فرهنگی در محتوای تولیدی را دارد، عملکرد در پیش گرفته‌اش از سیاست مذکور بسیار فاصله دارد. نماشا همواره با توجه به دغدغه‌های فرهنگی کشور با دریافت مجوزهای لازم از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نظارت مستمر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه عملکرد مناسبی در این فضا داشته است. واقعاً برای داشتن یک پلتفرم ویدئویی به چند مجوز و ناظر نیاز است؟ اگر دغدغه نظارتی وجود دارد، مگر غیر از این است که صداوسیما جزو اعضای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است و هر نظارتی را از طریق این کارگروه می‌تواند پیگیری کند؟
خارج از این مباحث متاسفانه اصل خواسته صدا‌وسیما برای هیچ‌کس به صورت شفاف مشخص نیست. هنوز روشن نشده که این سازمان به چه علت انحصار ویدئو را می‌خواهد. آیا در سال‌های اخیر صداوسیما توانسته است به تنهایی نیاز جامعه را در زمینه ارائه محتوا مرتفع کند؟ شما به عنوان مخاطب این مطلب چند دقیقه از روز را صرف تماشای تولیدات صداوسیما می‌کنید؟ علاوه بر اینکه خود صداوسیما دیگر توان تولید محصول درخور و شایسته کاربر ایرانی را ندارد همواره مانع از پیشرفت آن نیز بوده است تا جایی که پا را فراتر گذاشته و در همکاری شرکت‌های خصوصی نیز اختلال ایجاد می‌کند؛ برای مثال همکاری سایت نماشا در خردادماه امسال با یکی از IPTVهای دارای مجوز پخش آنلاین برای پوشش زنده مسابقات جام جهانی روسیه به خاطر سنگ‌اندازی‌های مکرر صداوسیما با اختلال و مشکلات فراوان همراه شد. در حالی که هنوز زمان برگزاری دادگاه تجدید نظر درباره شکایت اول صداوسیما فرا نرسیده، پرونده دوم شکایت این سازمان علیه نماشا نیز در دادسرای فرهنگ و رسانه باز شده است. صداوسیما به پلتفرم‌های آنلاین امکان فعالیت می‌دهد، اما به چه قیمت؟ فقط کافی‌ است یک بار قرارداد ترکمانچای صداوسیما را مطالعه کنید تا به شرایط پیچیده آنها پی ببرید. تنها به یک بند موجود در قرارداد اشاره می‌کنیم که حق مالکیت ۵۰ درصد پلتفرم شما در قبال ارائه مجوز پخش زنده دریافت خواهد شد. به نظر می‌رسد حمله صداوسیما و کشاندن سرویس‌های ویدئویی به دادگاهْ همه یک مفهوم می‌تواند داشته باشد و آن چیزی نیست جز آینده‌ روشن حوزه محتوای ویدئویی که باعث قدرت‌طلبی برخی نهادها برای کنترل و ذی‌نفع شدن از این حوزه شده است. شاید وقت آن رسیده باشد که صداوسیما و کمیسیون فرهنگی مجلس فارغ از هرگونه دید انحصارطلبانه‌ای صرفاً با انگیزه رشد کیفیت تولید محتوای ویدئویی فارسی به کمک پلتفرم‌های ویدئویی بیایند، بخشی از فعالیت خود را بر این بسترها متمرکز کنند و برای جلوگیری از کوچ کاربران داخلی به سرویس‌های مشابه خارجی حمایت از سایت‌های داخلی را مورد توجه بیشتری قرار دهند.